Nieuwe dag, nieuwe vastgelijmde klimaatactivist: waarom nu zoveel acties?

Volgens klimaatgedragswetenschapper Loes Kreemers van de Hogeschool van Amsterdam zijn er meerdere redenen op te noemen. "Allereerst is er de versnelling in klimaatverandering die we om ons heen zien en voelen. We voelen letterlijk dat de aarde opwarmt."

'Iets willen doen'

Extreme hitte binnen en buiten onze landsgrenzen: het was deze zomer vaak het gesprek van de dag. We zochten manieren om het hoofd koel te houden. Raakt ons drinkwater op, vroegen we ons zelfs af. Ook zagen we enorme bosbranden, verder en minder ver van huis. En dan zijn er nog de vreselijke beelden van overstromingen en hongersnood door droogte elders in de wereld. "Sommige mensen worden daar zo onrustig van, dat ze concreet iets willen doen."

En iets doen kan op verschillende manieren, vervolgt Kreemers. "Je kunt bijvoorbeeld je eigen afdruk verkleinen door duurzamer te gaan leven." Zonnepanelen op je dak, korter douchen, minder stoken, allemaal mogelijkheden."

Een andere optie is je handafdruk vergroten. "Met mensen praten over het klimaat, petities tekenen, dat zijn voorbeelden." Ook lid worden van een politieke partij of lezingen organiseren en bezoeken vallen in deze categorie, net als meelopen met klimaatmarsen.

Verstorende acties

En dan is er nog het klimaatactivisme, waar disruptieve, verstorende acties deel van uitmaken. Dan hebben we het dus over de mensen die kunstwerken besmeuren of zich vastlijmen aan gebouwen, het asfalt of de tafel van een live televisieprogramma, zoals Jelle de Graaf van Extinction Rebellion gisteren bij Jinek. Hieronder zie je daar een fragment van:

Volgens Kreemers zijn er nog meer redenen aan te wijzen voor het grote aantal acties dat we de laatste tijd zagen. Zo nadert de klimaattop COP27 in Egypte. Daar praten de landen van de Verenigde Naties weer over het Klimaatverdrag en over acties die nodig zijn om de grote klimaatvraagstukken het hoofd te bieden. Die start op 6 november.

"Als het beleid binnenkort ter discussie komt, is dit dus een goed moment om invloed uit te oefenen", zegt Kreemers. "Dat is een bekende tactiek. Ik ben ervan overtuigd dat die top meespeelt."

Sneeuwbaleffect

En dan is er nog het sneeuwbaleffect: "Het activisme is nu veel in het nieuws, er is veel aandacht voor en er wordt over gesproken. Zo inspireren mensen elkaar om zelf ook in actie te komen."

Als dat gebeurt door soep te gooien op een kunstwerk, waar weliswaar een glasplaat voor zat, roept dat bij een deel van de bevolking irritatie op. Boosheid soms zelf. Ook voor Jelle de Graaf was niet enkel lof en begrip. Presentator Beau van Erven Dorens, die de zieke Eva Jinek verving gisteren, noemde de actie 'niet heel sympathiek en beschaafd'.

Toch hoeft de ergernis en boosheid die acties oproepen niet te betekenen dat ze schadelijk zijn voor de klimaatbeweging, zegt Kreemers. Ze haalt een literatuurstudie aan van een Brits onderzoekscollectief, Social Change Lab.

Dat collectief schrijft na het bestuderen van onder meer acties als het tomatensoep gooien, dat 'geweldloze radicale tactieken waarschijnlijk de steun voor meer gematigde groepen vergroten, op manieren die de kans van een algemene beweging vergroten om hun doelen te bereiken'.

Positief effect

Kreemers: "Dit heet het radical flank effect. De radicale acties worden door een groot deel van het publiek veroordeeld, maar de sympathie voor de meer gematigde groep erachter groeit er juist door. En zo ook de ontvankelijkheid voor de boodschap." 

Kreemers noemt de stikstofkwestie en de discussie rondom Zwarte Piet als voorbeelden. "Ook die thema's zijn voortdurend op de agenda gezet, ook op disruptieve (ontwrichtende, verstorende) manieren. Maar inmiddels is er wel degelijk een maatschappelijke verschuiving gaande."

Geweld, benadrukt Kreemers wel, is een brug te ver en doet geen enkele zaak goed. "Er is een groot verschil tussen soep gooien tegen de glasplaat van een schilderij en bijvoorbeeld hooibalen in brand steken."

Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, sprak gisteren met RTL Nieuws over activisten die zich ergens aan vastlijmen en over de vraag: is dat effectief?

Zij stelde: "Als het om extreme acties gaat, zie je normaal gesproken dat alleen het besmeuren zelf besproken wordt. Nu is dat anders. Doordat de demonstranten zichzelf vastlijmden, kregen zij alsnog de tijd om hun boodschap over te brengen."

Bezorgdheid over klimaat

Op de vraag waarom juist musea momenteel zo in trek zijn als decor voor milieu-activisme, zei woordvoerder Chris Julien van Extinction Rebellion gisteren al: "De landschappen die op schilderijen staan, kan je in verband brengen met alle mooie plekken die we nu nog op onze wereld hebben. Maar die raken wel steeds meer vervuild. Juist doordat mensen zich wel druk maken om het schilderij dat beklad wordt, willen wij dat ze meer nadenken over de landschappen die erop staan."

En: "Je voelt bezorgdheid over de kunstwerken. Maar voel je dat ook over het klimaat? We willen dat mensen in gesprek hierover gaan en dat er meer gedaan gaat worden voor het klimaat."