Een maagverkleining voor kinderen met obesitas: straks ook in Nederland?

De American Academy of Pediatrics (A.A.P.) vond dat er snel iets moest gebeuren. De beroepsvereniging voor kinderartsen presenteerde deze maand in de VS een nieuwe richtlijn voor de veertien miljoen Amerikaanse kinderen die met obesitas kampen. De plannen: intensieve gedragsinterventies vanaf 2 jaar en - als dat niet helpt - medicijngebruik vanaf 12 jaar en de mogelijkheid tot een maagverkleining vanaf 13 jaar.

Hoogleraar en kinderarts maag-lever-darmziekten Anita Vreugdenhil van het Maastricht UMC+ begrijpt wel dat de Amerikanen de noodklok luiden. "Twintig procent van de kinderen in de Verenigde Staten heeft obesitas. Die cijfers zijn gigantisch, net als de gevolgen. We zien dat meer dan vijftig procent van de kinderen met obesitas het voorstadium van één of meer chronische ziektes heeft. Daarbij kun je denken aan nierziekten, diabetes en slaapapneu."

Vreugdenhil is oprichter van het Centre for Overweight Adolescent en Children's Healthcare (COACH) in Maastricht. Hier worden kinderen en jongeren met overgewicht en obesitas behandeld en wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan. Dat is belangrijk, want hoewel de cijfers uit de Verenigde Staten niet te vergelijken zijn met Nederland, stijgt ook hier het aantal kinderen en jongeren met obesitas. In 2019 had 2,7 procent van de kinderen (4 tot 12 jaar) ernstig overgewicht, in 2021 steeg dat naar 3,6 procent. Van de jongeren (12 tot 18 jaar) was dat 1,9 procent in 2019 en 2,9 procent in 2021.

Genoeg reden om serieus onderzoek te doen naar de effecten van medicatie of een maagverkleining bij kinderen met obesitas. Vreugdenhil: "We hebben leefstijlprogramma's ontwikkeld die succesvol zijn. Bij 70 procent van de kinderen heeft zo'n intensief programma effect, maar 30 procent is hiermee onvoldoende geholpen. Voor die kinderen wens je iets extra's."

Wanneer heb je obesitas?

Als je volwassen bent en je Body Mass Index (BMI) is hoger dan 30, heb je obesitas. Het BMI is een methode om de verhouding tussen je lengte en gewicht te meten. Dat kan je hier doen. Voor kinderen gebruiken artsen een soortgelijke meetmethode.

Obesitas-medicijn 

Het Amerikaanse A.A.P. adviseert kinderen van 12 jaar en ouder bij wie gezond eten en meer bewegen en leefstijlcoaching niet (voldoende) helpt obesitas-medicatie. Dit zijn medicijnen die zorgen dat het hongergevoel afneemt en het gevoel van verzadigd zijn langer aanhoudt. Volgens kinderarts-endocrinoloog Erika van den Akker van het Erasmus M.C. zullen deze medicijnen in de toekomst ook in Nederland gebruikt gaan worden. "Het medicijn is al goedgekeurd door het Europees medicijnagentschap, maar wordt nog nauwelijks voorgeschreven omdat het nog niet vergoed wordt door de zorgverzekeraar", legt ze uit.

Van den Akker durft niet te zeggen op welke termijn obesitas-medicatie voor kinderen wel vergoed wordt, maar verwacht wel dat verzekeraars overstag zullen gaan. "Dat deze medicatie bijdraagt aan de gezondheid is vastgesteld", legt ze uit.

Eerste operatie 

In Nederland is een maagverkleining bij jongeren alleen toegestaan in onderzoekverband. Momenteel loopt er een studie, waarin onderzocht wordt of een ingreep past in het totale zorgtraject voor kinderen van 13 jaar en ouder met obesitas. Meerdere centra doen hieraan mee.

Pas over vijf jaar worden de eerste onderzoeksresultaten verwacht. Maar, benadrukt Vreugdenhil, het wordt hier geen Amerika. "Daar zijn artsen gewoon gaan opereren. In hun richtlijnen staat niet duidelijk omschreven hoe deze kinderen geselecteerd worden en wat er nodig is om kinderen voor te bereiden op het traject erna."

Strenge criteria 

In de criteria die in Nederland landelijk zijn opgesteld staat onder meer dat alleen jongeren met een BMI van 40 of een BMI van 35 met gezondheidsproblemen in aanmerking zouden kunnen komen voor een maagverkleining. Daarnaast moet de jongere minstens een jaar leefstijlinterventie hebben gevolgd met onvoldoende resultaat.

Ook mogen psychische of sociale factoren het afvallen niet in de weg hebben gestaan. Ten slotte moet het behandelend team overtuigd zijn dat het kind zich bewust is van de consequenties van een operatie. Want eenmaal een maagverkleining heeft, kan niet meer terug en zal de rest van zijn leven aangepast moeten eten. 

Meer geld naar leefstijl-begeleiding 

Het is de reden dat Vreugdenhil en Van den Akker meermaals benadrukken dat medicijnen en opereren hulpmiddelen zijn, maar zeker niet de oplossing zijn voor het obesitas-probleem. "Het begint en eindigt met leefstijl. Daar moet echt meer geld voor komen, want als je dat goed doet kom je misschien wel niet aan opereren toe", zegt Vreugdenhil. "Alle kinderen in Nederland hebben recht op begeleiding. We zijn nu hard aan het werk om dat in 2024 in het basispakket van de zorgverzekering te krijgen. Dat lijkt te gaan lukken."

Kinderarts Saskia Bouma kan niet wachten tot het zover is. In haar praktijk in de Amsterdamse Bijlmer helpt ze kinderen met (ernstig) overgewicht en hun ouders. "Deze kinderen moeten heel intensief worden begeleid, maar daar hebben we in Nederland bar weinig tijd voor", vertelt ze. "De zorgverzekeraar vergoedt mijn behandeling maar een paar uur per jaar, that's it. Ook de diëtist, fysio en jeugdarts hebben een paar uurtjes. Er moet echt veel meer tijd komen voor coaching."

Lijden onder gewicht 

Want de redenen dat kinderen obesitas ontwikkelen, lopen volgens Bouma sterk uiteen. "Soms weten ouders niet goed wat wel en niet gezond is, maar er kunnen ook psychische of genetische aanleidingen zijn", legt ze uit. De kinderarts ziet in haar praktijk veel kinderen lijden onder hun overgewicht. "Ze worden veel vaker gepest, dat heeft een enorme impact op hun ontwikkeling. We moeten als maatschappij gaan inzien dat obesitas geen kwestie van minder eten is. Het is een chronische ziekte."