Moord op sikh-leider in Canada zet India in de schijnwerpers

De sikhs zijn een etnisch-religieuze minderheid in India. Volgens de BBC vormt de groep zo'n 2 procent van de bijna 1,4 miljard tellende populatie in India. Het sikhisme gelooft in één god en verwerpt in tegenstelling tot het hindoeïsme het kastenstelsel. Ook hebben ze duidelijke uiterlijke kenmerken: ze hebben altijd een kirpan bij zich, een kort zwaard of mes, en mogen hun haar niet knippen of trimmen. Over de hele wereld heeft het sikhisme tussen de 25 en 30 miljoen aanhangers.

Doodgeschoten voor gebedshuis

De prominente leider om wie het gaat heet Hardeep Singh Nijjar. Hij werd op 18 juni neergeschoten door twee gemaskerde mannen op de parkeerplek van een sikh-gebedshuis in Surrey, een voorstad van Vancouver. In een aantal steden, in Canada en daarbuiten, gingen sikhs de straat op om te protesteren tegen de Indiase regering, waarvan ze toen al zeiden dat die verantwoordelijk was voor de moord. India heeft de betrokkenheid bij de moord op Nijjar eerder ontkend.

Sommige sikhs gaan een stapje verder. Zij eisen een hele eigen staat voor de sikh-gemeenschap en verenigingen zich in de Khalistan-beweging. Ook de vermoorde leider was aanhanger van deze beweging. 

'Diaspora'

In India worden aanhangers van de Khalistan-beweging gezien als terroristisch en separatistisch. "Khalistan-aanhangers willen een eigen land en  beschouwen zichzelf niet als deel van India", zegt Mriganka Mukhopadhyay, India-deskundige verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. "Dit  gedachtegoed wordt gezien als een bedreiging voor de nationale integratie."

Maar de ideeën van deze separatistische beweging worden buiten India wel verder uitgewerkt, zoals in Canada, ziet Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische Religies aan de Radboud Universiteit Nijmegen. "Conservatieve ideeën leven vaak sterker buiten het land van herkomst dan in het land van herkomst, dat zie je ook hier."

India beschuldigt Canada ervan dat het niet genoeg heeft opgetreden om paal en perk te stellen aan de Khalistan-beweging binnen de Canadese sikh-gemeenschap. In Canada wonen 770.000 sikhs, de grootste groep sikhs buiten India.

'Mysterieuze omstandigheden'

De spanningen tussen de sikhs en de regering in Delhi liepen al hoog op in de jaren 80. In 1984 werd de belangrijkste sikh-heiligdom, de Gouden Tempel, bezet en bestormd door militante sikhs.

Toenmalig premier Indira Gandhi stuurde een leger naar de tempel om de gewapende separatisten te verdrijven, wat tot veel woede leidde onder de sikhs. Bij de rellen die uitbraken, kwamen zo'n 3000 mensen om het leven. Als vergelding werd Indira Gandhi neergeschoten door twee sikh-soldaten uit haar eigen lijfwacht. Na dit gewelddadige hoogtepunt werd de beweging verboden. 

Internet platgelegd

In de maanden voor de moord op Nijjar kwamen ook al andere sikh-leiders plotseling om het leven. In Engeland stierf een prominente sikh 'onder mysterieuze omstandigheden' en in Pakistan werd een leider op straat doodgeschoten.

Ook werd in april dit jaar een 30-jarige zelfbenoemde prediker en sikh-separatist gearresteerd na een maandenlange klopjacht door de Indiase politie. Ruim honderd van zijn volgelingen werden opgepakt en moesten hun wapens inleveren. Ook had de politie tijdens de klopjacht internet platgelegd, waardoor 30 miljoen mensen het niet konden gebruiken. 

Canada zet vanwege de 'geloofwaardige beschuldingen' de Indiase topdiplomaat Pavan Kumar Rai het land uit. "Elke betrokkenheid van een buitenlandse regering bij de moord op een Canadese staatsburger op Canadees grondgebied is een onaanvaardbare schending van onze soevereiniteit", zei de Canadese premier Trudeau. Het is niet duidelijk waar Canada de beschuldigingen op gebaseerd heeft. 

Groeiende zorgen

In een reactie hierop heeft India besloten een Canadese topdiplomaat de deur te wijzen. "Dit besluit weerspiegelt de groeiende zorgen over bemoeienis van Canadese diplomaten bij interne aangelegenheden en hun betrokkenheid bij anti-Indiase activiteiten", aldus het Indiase buitenlandministerie. India noemt de beschuldigingen 'absurd en gemotiveerd', zo staat in een verklaring van het ministerie van Buitenlandse Zaken. "We hebben een democratisch stelsel met een sterke toewijding aan de rechtsstaat."

Op de G20-bijeenkomst stond de relatie tussen India en Canada al onder druk, mede vanwege deze moordzaak. Trudeau zou de Indiase premier Modi toen al hebben aangesproken over de kwestie, maar dat wees Modi van de hand. Ook heeft Trudeau een handelsmissie naar India uitgesteld.

Van der Velde weet niet of Modi achter deze moord zit. "Het zou geen slimme zet zijn. In India is geen eenheid. Mensen zeggen hier: ik kom uit Mumbai, ik kom uit Odisha, of uit New Delhi. Modi wil met zijn hindoe-nationalisme wél eenheid. Hij wil van alle kanten laten zien dat hij een krachtige leider is, dan is dit het moment om dat te laten doen. Modi zal daarom dit moment gebruiken om de positie van India weer te versterken. Dit soort incidenten grijpt Modi weer aan om zijn eigen verhaal te vertellen."

Persoonlijke band

Wie er volgens Van der Velde wel achter kan zitten, is de RSS, Rashtriya Swayamsevak Sangh, de Nationale Vrijwilligersorganisatie. "Dit is een fundamentalistische hindoe-nationalistische beweging die hindoe-militairen trainen. Daar heeft Modi een persoonlijke band mee: hij heeft zelf ook bij deze beweging gezeten."

Van de bijna 1,4 miljard Indiërs is meer dan 80 procent hindoe. Sinds de BJP aan de macht is, de partij van premier Narendra Modi, is het land een meer hindoe-nationalistische koers gaan varen. Dat is duidelijk te zien in een omstreden BBC-documentaire, die laat zien dat Modi niets deed tijdens religieuze rellen in de deelstaat Gujarat in 2002. Daarbij kwamen honderden moslims om het leven.