Waarom de Poolse verkiezingen niet alleen over Polen gaan
Drie liberale oppositiepartijen lijken in Polen een coalitie te gaan vormen, en daarmee zou het land een andere politieke koers gaan varen. Dat is niet alleen voor Polen zelf heel belangrijk, maar ook voor de EU en Oekraïne.
De conservatieve regeringspartij Recht en Gerechtigheid (PiS) blijft met 35,4 procent van de stemmen nog steeds de grootste partij van Polen. Maar de kans dat PiS aan de macht blijft, is klein.
Meerderheid pro-Europese partijen
Drie liberale oppositiepartijen hebben namelijk de handen ineengeslagen om een regering te vormen onder leiding van Donald Tusk, oud-premier van Polen en oud-hoofd van de Europese Raad. Samen kunnen ze rekenen op een meerderheid van de stemmen in de Poolse parlementsverkiezingen.
De burgercoalitie haalde ruim 30 procent van de stemmen, de Derde Weg 14,4 procent en Nieuw Links 8,6 procent. Die drie partijen lijken de nieuwe coalitie te gaan vormen.
De opkomst is met 72,9 procent het hoogste sinds Polen in 1989 onafhankelijk werd. "Het zijn niet zomaar verkiezingen", ziet buitenlandredacteur Tosia Hogema van RTL Nieuws. "De spanning is de afgelopen weken zo hoog opgelopen dat familieleden met verschillende meningen elkaar niet spreken. Het is een tweestrijd tussen stad en platteland, tussen het oosten en westen van Polen, tussen pro-Europese en eurosceptische kiezers."
Grote gevolgen voor de EU
Polen heeft de zesde economie van de EU en een bevolking van 37 miljoen mensen. Daarmee hebben de verkiezingen ook grote gevolgen voor de rest van Europa. Maar onder leiding van PiS heeft Polen de afgelopen acht jaar een gespannen relatie gekregen met de Europese Unie.
Zo heeft PiS bijvoorbeeld veel invloed gehad op de benoeming van rechters, waardoor de rechtelijke macht niet onafhankelijk is. Die rechters hebben vervolgens ingestemd met strenge abortuswetgeving. Daarnaast staat de persvrijheid in Polen onder zware druk, omdat verreweg de meeste media op hand van PiS zijn. Het zorgt voor zware kritiek vanuit de EU en verdeeldheid binnen Polen.
In die moeizame relatie kan nu een ommekeer komen, ziet Oost-Europa correspondent Jeroen Akkermans: "Dit is de noodzakelijke eerste stap als Polen en de EU hun relatie willen verbeteren. De relaties zijn de afgelopen acht jaar namelijk tot het vriespunt gedaald."
Tusk zou binnen Polen hervormingen willen doorvoeren, en daarmee ook de relatie met de EU willen verbeteren. Hij wil dat zijn land juist een voortrekker wordt binnen de EU.
Relatie Polen en EU
Maar het is niet zo dat de relatie tussen Polen en de EU in één klap beter is, stelt Jeroen Akkermans. "Eerst moet die regering van Tusk nog geïnstalleerd worden, dat duurt nog minstens drie maanden. En dan moeten ze nog beginnen met alle problemen oplossen, dat wordt een lang en ingewikkeld proces. Maar Donald Tusk stelt zich in ieder geval wel constructief op richting de EU."
Oekraïne
Ook voor buurland Oekraïne zijn de Poolse verkiezingen erg belangrijk. Zo zijn er ongeveer een miljoen Oekraïense vluchtelingen in het land, en levert Polen ook veel financiële en militaire steun. De twee landen kunnen het goed met elkaar vinden, maar de Poolse steun voor Oekraïne stuit ook op grenzen.
"Polen heeft te maken met forse inflatie, het leven is heel duur geworden", ziet Jeroen Akkermans. "Dan kijken mensen al snel naar de Oekraïners die het land zijn ingereisd. De steun aan Oekraïne blijft een heet hangijzer, want dat kost klauwen met geld. Aan de andere kant: de werkloosheid is in Polen vrij laag, en het land kan Oekraïense werknemers goed gebruiken."
De huidige premier Morawiecki dreigde vorige maand nog de wapensteun aan Oekraïne stop te zetten, maar dat lijkt voorlopig niet te gebeuren. Donald Tusk zegt Oekraïne namelijk graag te blijven steunen.
"Ook de liberale coalitie zal te maken krijgen met Oekraïne-moeheid", ziet Jeroen Akkermans. "Hoe langer de oorlog voortduurt, hoe moeilijker het wordt om Oekraïne te blijven steunen."
