Herdenking Kristallnacht vanavond onder hoogspanning: 'Maar wij laten ons niet wegjagen'

Dat zegt Chanan Hertzberger, voorzitter van het Centraal Joods Overleg, de organisatie die de herdenking vanavond organiseert.

De Joodse gemeenschap heeft naar aanleiding van de herdenking bedreigingen ontvangen via mails en telefoontjes, zegt Hertzberger. Hij zegt dat vanavond extra maatregelen genomen zijn vanwege de veiligheid, meer dan vorig jaar. Meer wil hij daar niet over zeggen. De politie en gemeente Amsterdam willen geen uitspraken doen over extra maatregelen. "Dat komt de veiligheid niet ten goede", aldus een woordvoerder van de gemeente.

Onveilig gevoel Joden

Door de oorlog tussen Israël en Hamas lopen de spanningen rondom de herdenking dit jaar hoog op. Sinds de oorlog is het antisemitisme in Nederland toegenomen. 

In Breda en Groningen is de herdenking van de Kristallnacht aangepast omdat de Joodse gemeenschap zich niet veilig genoeg voelt. Zo wordt de herdenking bij het Joods Monument in Breda geschrapt. De officiële bijeenkomst in kunstencentrum Nieuwe Veste gaat wel door. In Groningen werd het programma van de herdenking van afgelopen weekend aangepast. Eerder werd al besloten om de stille tocht te schrappen vanwege de oorlog.

Een lezing in Herinneringscentrum Kamp Westerbork op 29 oktober ging niet door om bedreigingen die een van de sprekers had ontvangen.

Antisemitische incidenten

De Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) Eddo Verdoner ziet een stijging van het aantal antisemitische incidenten en meldingen 'die hij nog nooit eerder heeft gezien'. Het CIDI, dat opkomt voor het recht van Israël en het Joodse volk, geeft voorbeelden van de verschillende meldingen van antisemitisme die het binnenkrijgt. Denk aan: davidsterren en hakenkruizen die op muren en ramen worden gekerfd, Joodse kinderen die worden gepest op scholen en mensen die met een kettinkje van een davidster over straat lopen en worden uitgescholden.

Kristallnacht

In de nacht van 9 op 10 november 1938 vielen de nazi's in heel Duitsland Joden aan en vernietigden hun gebouwen en bezittingen. Ook werden de ruiten ingeslagen van 7500 Joodse winkels (vandaar de naam Kristallnacht) en werden 1400 synagogen in brand gestoken. De nacht werd later beschouwd als een voorbode voor de Holocaust.

"Het lijkt alsof de Joodse gemeenschap wordt aangesproken op wat er in Israël gebeurt", legt Hans Wallage het gevoel van onveiligheid uit. Wallage is onderzoeker antisemitisme bij het CIDI. "Mensen maken geen onderscheid meer tussen Israël en de Joodse gemeenschap."

"Hamas wilde met de aanslagen niet alleen daar de boel in vuur en vlam zetten, maar ook in West-Europa de tegenstellingen vergroten", zegt coördinator antisemitismebestrijding Verdoner. "De effecten in de samenleving zijn direct en groot." 

Steun uitspreken belangrijk

Voor de herdenking in Amsterdam vanavond is veel belangstelling. Verwacht wordt dat er duizend mensen naar de herdenking komen, terwijl in de synagoge plek is voor 850.

Steun uitspreken voor de Joodse gemeenschap is juist nu belangrijk, zegt hoogleraar Joodse studies Bart Wallet. "De Kristallnacht was onderdeel van de strategie van de nazi's om Joden uit te sluiten uit de samenleving, hen angst aan te jagen en hen te isoleren van de rest van de bevolking. Herinneringen aan pogroms zoals tijdens de Kristallnacht zijn door de aanval van Hamas op de Joodse dorpen in Zuid-Israël op 7 oktober weer naar boven gekomen."

Hij noemt als voorbeeld de Joodse gebouwen en huizen in Europa die weer met davidsterren worden beklad, zoals onlangs gebeurde in Parijs. Of de klopjacht op Joden en Israeli's die plaatsvond in Dagestan. "Dit resulteert in angst onder Europese Joden, ook in Nederland."

Wallet zegt ook dat er een belangrijk verschil is tussen 1938 en nu. "In 1938 regisseerde de nazi-overheid de pogrom. Nu zijn overheden, zeker in Duitsland, actief bezig om antisemitisme te bestrijden. Het belangrijkste, ook voor de Nederlandse situatie, is dat Joden niet opnieuw alleen staan, dat de samenleving als geheel hun angst niet serieus neemt."

Ook in Duitsland wordt uitgebreid stilgestaan bij de herdenking. Door het naziverleden voelt het land een speciale verantwoordelijkheid ten opzichte van Israël en Joodse levens. Bondskanselier Olaf Scholz zal vanavond een toespraak houden in een synagoge in het centrum in Berlijn. In heel Duitsland zullen politici, burgemeesters, Joodse leiders en andere Duitsers samenkomen op locaties van (verwoeste) synagoges. 

Wallet benadrukt dat het belangrijk is dat herdenkingen doorgaan. Angstzaaien was een belangrijke motivatie voor de nazi's bij de pogrom in 1938. "Juist daarom moet nu niet worden toegegeven aan angst. Laat de Kristallnachtherdenking niet iets zijn van alleen de Joodse gemeenschap, maar juist van de samenleving als geheel, die daarbij samen met de Joodse gemeenschap stelling neemt tegen antisemitisme, racisme, discriminatie en uitsluiting."

Hertzberger van het Centraal Joods Overleg zegt: "Ook al zijn er bedreigingen en angst, wij laten ons niet wegjagen. Wij laten ons niet regeren door terreur. Het Joodse volk heeft in het verleden veel problemen gekend, maar wij houden onze rug recht." 

Bij de herdenking in Amsterdam zal onder meer demissionair vicepremier Sigrid Kaag een speech houden.