Inwoners zinkend Tuvalu welkom in Australië: 'Heel bijzondere beslissing'

De belofte om de bevolking van Tuvalu, die 11.000 mensen telt, een visum te verlenen is onderdeel van het Falepili-verdrag dat beide landen gesloten hebben. Dit verdrag, waar Tuvalu zelf om gevraagd heeft, verplicht Australië als 'veiligheidspartner' van de eilandstaat hulp te bieden bij nood, bijvoorbeeld door natuurrampen, pandemieën of militaire confrontaties. Voortaan mogen jaarlijks 280 Tuvaluanen zich 'down under' vestigen; uiteindelijk is iedereen welkom.

'Belangrijke stap'

Premier Albanese van Australië zei dat zijn land 'de toekomst, de identiteit en de cultuur van de bevolking van Tuvalu wil veiligstellen'. De eilandstaat wordt volgens hem in zijn voortbestaan bedreigd door klimaatverandering. Premier Kausea Natano van Tuvalu noemt zijn land 'een land dat onder water zal komen te staan als de wereld niet het klimaatprobleem oplost'.

"Dit is een bijzondere beslissing. Bij mijn weten is het de eerste keer dat een land belooft op deze grote schaal onderdak te bieden aan klimaatvluchtelingen voor de zeespiegelstijging", zegt Heleen Ekker, klimaatspecialist bij RTL Nieuws. "Het is voor bewoners van kleine eilandstaten een belangrijke eerste stap."

Tuvalu juist goed bezig

Ook Tjitte Nauta, Regiomanager Azië-Pacific bij kennisinstituut Deltares, vindt de beslissing bijzonder, maar hij zegt zich wel te verbazen over de timing ervan. Nauta bezocht Tuvalu twee keer; eerst in 2016, en opnieuw in juli van dit jaar, als adviseur voor de Wereldbank. "Tuvalu is de laatste tijd juist zo goed bezig met landaanwinning. Daar kunnen mensen voorlopig veilig leven. Daarom had ik deze stap op dit moment niet verwacht."

Waarmee hij nadrukkelijk niet ontkent dat de eilandstaat - net als veel andere eilanden in het gebied tussen Australië en Zuid-Amerika - in zijn voortbestaan bedreigd wordt door de stijging van de zeespiegel. "Als er niets gebeurt, zullen veel eilanden in de regio onherroepelijk onderlopen."

Nauta legt uit dat Tuvalu en veel andere eilanden in de regio 'atoleilanden' zijn. Dat wil zeggen dat ze rusten op koraal, dat groeit rond wegzakkende vulkanen. In vroeger tijden stegen deze eilanden met de zeespiegel mee, omdat het koraal in hetzelfde tempo aangroeide.

Zoetwaterbel

"Maar het koraal kan het tempo nu niet meer bijbenen. De oorzaken: de zeespiegel is mede door smeltende ijskappen versneld aan het stijgen, daarnaast hebben lokale overbevissing, zandwinning en vervuiling een groot effect op het meegroeien van de atollen. Om het daar leefbaar te houden, moet de mens actief de grond ophogen."

Grijpt de mens niet in, dan zal het eiland op termijn sowieso onbewoonbaar worden - waarschijnlijk al voordat het onder water verdwijnt, zegt Nauta. "Onder deze eilanden ligt een zoetwaterbel, die voor drinkwater zorgt. Stijgt de zeespiegel, dan wordt die aangetast. De bevolking krijgt eerder last van gebrek aan drinkwater dan van overstromingen. Bovendien zorgt hoogwater voor verzilting van de landbouwgrond, waardoor gewassen niet meer verbouwd kunnen worden."

Funafuti

Maar: de mens grijpt nu juist wel in op Tuvalu, heeft Nauta met eigen ogen gezien. "Tuvalu heeft 35 miljoen euro gekregen van het Green Climate Fund van de Verenigde Naties. Er ligt een baggerschip uit Australië dat nieuw land creëert. Dat doen ze op hoofdeiland Funafuti, het grootste van de negen eilanden waaruit het land bestaat, en waar ook het grootste deel van de bevolking woont. Het nieuwe land ligt twee meter hoger dan het huidige."

Eerder maakten we deze video over de zorgen over Tuvalu:

Tuvalu is niet alleen met het probleem, zegt Nauta: "Veel van deze atoleilanden liggen laag. De Marshalleilanden Kiribati zullen net als Tuvalu onderlopen als er niets gebeurt."

Het is dan ook 'begrijpelijk' dat politici van de eilanden 'tijdens klimaattoppen in de wereld altijd goed van zich laten horen', zegt RTL Nieuws-klimaatspecialist Ekker. "Die mensen zijn onzeker over hun toekomst, en doen daarom vaak op emotionele wijze een beroep op de internationale gemeenschap. Ik herinner me bijvoorbeeld de minister van Buitenlandse Zaken van Tuvalu, Simon Kofe, die bij een klimaattop in Glasgow een speech hield terwijl hij keurig in pak achter een lessenaar in het water stond."

De bewoners van Tuvalu zijn dus, in geval van nood, uit de brand. Maar voor de meeste inwoners van Polynesië, zoals de regio heet, blijft de toekomst ongewis. Kiribati heeft meer dan 100.000 inwoners; de Marshalleilanden ruim 40.000 en Vanuatu ruim 300.000 (al heeft Vanuatu volgens Nauta ook hogere delen).

Kiribati is te groot

Nauta: "Toen ik op Tuvalu was deze zomer, was daar ook een delegatie uit Australië. Die hebben toen al gezegd dat ze de bevolking van Kiribati te groot vinden om op te vangen. Daar moet dus een andere oplossing voor komen. Zelf hopen ze die oplossing in de regio te vinden, op het eigen eiland of op andere eilanden die hoger in zee liggen."

Premier Albanese van Australië heeft wel gezegd initiatieven van andere landen om te helpen verwelkomt.

Indonesië, Vietnam, Thailand

Ook andere delen van de wereld dreigen, soms gedeeltelijk, onder te lopen, zegt Nauta. "Voor eilandstaat Malediven dreigt ook hoogwater, maar dat land ligt niet zo geïsoleerd en heeft veel meer geld, bijvoorbeeld van toerisme. Daar kan men dus makkelijker maatregelen nemen, en die ook zelf deels betalen."

Andere landen waar we problemen verwachten zijn landen in Zuidoost-Azië. Nauta: "Modellen laten zien dat als de zeespiegel twee meter stijgt, 4 procent van Thailand onderloopt, waaronder Bangkok. Dat treft in de huidige situatie 28 procent van de bevolking en 52 procent van het bruto nationaal product."

Wat doet de zeespiegel?

Zorgelijk, vindt Nauta. Maar deze landen hebben wel één voordeel ten opzichte van de eilanden: "Ze kunnen zich terugtrekken naar hoger gelegen delen van het land. Ook zijn ze minder afhankelijk van externe financiering om de maatregelen te betalen."

Of Tuvalu over 50 jaar nog bewoond is, 'kan niemand voorspellen', zegt hij. Het is afhankelijk van de zeespiegel, van de financiële middelen om land op te hogen - en vooral van de internationale politieke wil om die financiële middelen beschikbaar te stellen.