Over migratie zijn PVV, VVD, NSC en BBB het snel eens, maar de rest is lastiger
Kunnen PVV, VVD, NSC en BBB samen een akkoord sluiten? Binnenkort voeren de partijen een eerste inhoudelijk gesprek en maandag wordt het advies van verkenner Ronald Plasterk verwacht. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de vier partijen? Onze politieke redactie zet de belangrijkste thema's op een rij.
Migratie
Om maar met een van de meest in het oog springende thema's van de verkiezingen te beginnen: immigratie. De VVD heeft een scherpe migratieparagraaf in het verkiezingsprogramma, maar begint wel met te zeggen: "Nederland moet natuurlijk altijd bereid zijn om mensen die op de vlucht zijn voor oorlog en geweld, veiligheid te bieden."
Een voorbehoud dat de PVV niet maakt in het verkiezingsprogramma. De partij van Geert Wilders wil een asielstop en echte vluchtelingen moeten in veilige landen in de regio worden opgevangen. "Wij steunen, op weg naar de door ons beoogde en noodzakelijke asielstop, maatregelen die de instroom van asielzoekers en andere migranten fors zullen verminderen", zo staat in het verkiezingsprogramma.
Maximumaantallen, mini-Schengen en 'opt-out'
De VVD wil ook de asielinstroom omlaag en een migratiewet met een 'maximumaantal' om de instroom te beperken. Ook wil de partij van Dilan Yeşilgöz dat er een 'mini-Schengenzone' komt waarin een groepje van omliggende landen gezamenlijk de grenzen bewaakt. In 'noodgevallen' moet Nederland zelfs eigen grenzen kunnen sluiten wanneer migranten in groten getale onze kant op komen.
De PVV en de BBB willen het VN Vluchtelingenverdrag opzeggen en het binnen de EU voor elkaar krijgen dat Nederland zich op asiel- en immigratiegebied kan onttrekken aan Europese regels, een zogenoemde opt-out. Ook NSC wil op het gebied van migratie eventueel een 'opt-out van het Europese beleid'.
Verschillende getallen
De partij van Pieter Omtzigt wil een 'bewust, actief en selectief migratiebeleid'. Volgens de partij heeft de Nederlandse samenleving draagkracht voor een migratiesaldo van maximaal 50.000 per jaar. Het migratiesaldo is het aantal dat overblijft als het aantal immigranten van het aantal emigranten is afgetrokken.
De BBB wil maximaal 15.000 asielzoekers per jaar een status geven, inclusief eventuele nareizigers. Alle mensen daarboven wil de partij naar andere Europese lidstaten sturen of afkopen, zo verklaarde BBB-leider Caroline van der Plas in de verkiezingscampagne.
Tegen de spreidingswet
NSC wil net als de VVD een tweestatusstelsel invoeren. Daarmee wordt onderscheid gemaakt tussen persoonlijk vervolgden en mensen die tijdelijk humanitaire bescherming zoeken vanwege grootschalig geweld.
Alle vier de partijen zijn tegen de spreidingswet die gemeenten verplicht een vast aantal asielzoekers op te vangen.
Klimaatbeleid
Op klimaatbeleid zijn de verschillen tussen de vier partijen groter. VVD, NSC en BBB willen zich aan internationale klimaatafspraken houden. De VVD wil de klimaatverandering aanpakken. "We moeten onszelf en elkaar daartegen proberen te beschermen door volgens afspraak de CO2-uitstoot snel te verminderen. We willen in 2050 klimaatneutraal leven en ons voorbereid hebben op klimaatverandering en de gevolgen daarvan."
Dat betekent in 2030 55 procent CO2-reductie, in 2040 85 procent en in 2050 100 procent. Boetes en heffingen voor mensen zijn volgens de VVD een 'slechte strategie'. Ook de BBB wil zich maximaal inzetten om de klimaatdoelen van Parijs te halen, maar wel 'met gezond verstand'. De partij wil de CO2-heffing voor bedrijven van tafel. Er moet een tijdelijke stop komen op nieuwe windprojecten op land, ook komen er geen nieuwe windturbineparken op zee.
Ook NSC maakt zich zorgen over klimaatverandering. De partij committeert zich daarom aan de doelen die staan in het klimaatakkoord van Parijs. De partij wil ook dat Nederland in 2050 klimaatneutraal is.
Verschil tussen PVV en de rest
Het kabinet-Rutte 4 heeft een klimaatfonds van 35 miljard euro ingesteld. NSC wil van het klimaatfonds af, de VVD wil het 'verstandig' inzetten. De PVV wil het hele fonds schrappen.
Waar VVD, NSC en BBB nog klimaatmaatregelen willen afspreken, wil de PVV helemaal stoppen met klimaatbeleid. "De klimaatwet, het klimaatakkoord en alle andere klimaatmaatregelen gaan direct door de shredder. Geen miljardenverspilling aan zinloze klimaathobby's." De partij wil zich terugtrekken uit het klimaatakkoord van de VN en een eerder aangenomen klimaatwet intrekken.
Op één onderdeel van het klimaatbeleid zijn de vier partijen het wél eens: PVV, VVD, NSC en BBB zijn allemaal groot voorstander van de bouw van nieuwe kerncentrales.
Financieel-economisch beleid
Op financieel-economisch gebied zijn er een paar overeenkomsten. Zo willen VVD, NSC, PVV en BBB alle vier het minimumloon verhogen, de armoede bestrijden en het belastingstelsel vereenvoudigen.
VVD en NSC willen het toeslagenstelsel vereenvoudigen, BBB wil het stelsel afschaffen en vervangen door een gift aan iedereen, maar de PVV stelt geen ingrijpende stelselwijzigingen voor.
Over kinderopvang zouden de rechtse partijen het ook vrij snel eens moeten kunnen zijn. De PVV heeft er niets over in het programma staan. VVD, NSC en BBB willen de kinderopvang goedkoper maken, maar niet helemaal gratis.
Begrotingsafspraken lastig
Maar over het begrotingstekort en de belastingen dreigen ingewikkelder gesprekken. Want hier verschillen de meningen wel degelijk. Zo wil de VVD bezuinigen als het financieringstekort boven de Europese norm van 3 procent dreigt te komen. PVV, NSC en BBB zijn daar veel minder helder over.
De PVV pleit voor lagere belastingen, NSC ziet juist geen ruimte voor lastenverlichting en bij BBB is onduidelijk wat de partij wil. Het woord bezuinigen komt tweemaal voor in het programma. Eén keer omdat de partij wil stoppen met bezuinigen op de vrijwillige brandweer en de tweede keer om te melden dat 'noaberstatelijkheid' belangrijker is dan bezuinigen.
Voor de verkiezingen waarschuwden topambtenaren al dat het begrotingstekort in 2028 dreigt op te lopen tot 3,6 procent. Omdat drie van de vier partijen hun programma niet hebben doorgerekend, is onduidelijk of plannen wel te betalen zijn en wordt de financiële paragraaf van een mogelijk akkoord nog een uitdaging.
AOW-leeftijd en eigen risico
De verkiezingsprogramma's bevatten plannen die miljarden euro's kunnen kosten, zoals het verlagen van de pensioenleeftijd en het afschaffen van het eigen risico in de zorg. De PVV wil de AOW-leeftijd verlagen naar 65 jaar. Daarin staat de PVV alleen, maar bij het afschaffen van het eigen risico in de zorg kan Wilders rekenen op steun van de BBB.
Deze partij wil bijvoorbeeld fysiotherapie en de tandarts weer in het verzekerde pakket toelaten. Ook wil de club van Van der Plas het eigen risico verlagen en – als het kan – afschaffen: "Het idee is dat eigen betalingen ervoor zorgen dat onnodig zorggebruik wordt tegengegaan. Maar in de praktijk is het eigen risico een straf op (chronisch) ziek zijn."
NSC en VVD willen niet zo ver gaan. Zij willen wel dat het eigen risico in deeltjes kan worden betaald, in plaats van in één keer. Dus of het lukt om het eigen risico af te schaffen, is maar zeer de vraag.
'Onderhandelingen migratie makkelijk, de rest niet'
"Het is duidelijk: op een streng migratiebeleid zouden de vier partijen elkaar moeten kunnen vinden, maar op andere punten is dat niet makkelijk", zegt politiek verslaggever Fons Lambie.
"Bij thema's als de EU, klimaat en financieel-economische afspraken is het gat tussen de partijen groot. Wilders wil bijvoorbeeld breken met een aantal internationale en Europese afspraken, maar VVD en NSC willen dat Nederland een betrouwbare Europese lidstaat blijft. Ook merk je binnen NSC en VVD serieuze zorgen of de plannen van de PVV wel passen binnen de rechtsstaat. Aan de vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting mag niet worden getornd. In zijn brief schreef Omtzigt ook dat hij alleen een kabinet steunt dat 'verbinding' zoekt in de samenleving. Als de partijleiders aan tafel gaan, wordt dit een van de belangrijkste gespreksonderwerpen."
In de formatie van 2010 hadden VVD, CDA en PVV een groot meningsverschil over de islam. Dat werd opgelost met een aparte verklaring over de gedoogconstructie en de opstelling richting de islam. "Als het zover komt, kan een soortgelijke verklaring als in 2010 een oplossing bieden. Maar dit duurt nog even. Dit is geen hogesnelheidstrein richting een rechts meerderheidskabinet, maar eerder een sprinter die van station naar station gaat. En hoe het eindstation eruitziet – een gedoogkabinet, een zakenkabinet of een andere vorm – dat is nu nog niet bekend."
