Leerling met migratieachtergrond vaak onderschat – ook Elnaz: 'Begon op vmbo, nu arts'

De onderwijsinspectie constateerde eerder al dat leerlingen met een migratieachtergrond structureel te maken krijgen met onderadvisering. Deze groep krijgt vaker dan leerlingen zonder migratieachtergrond een lager advies dan het niveau dat past op basis van de eindtoets.

Schadelijk

"Dit kan ontzettend schadelijk zijn", zegt senioronderzoeker Suzan de Winter-Koçak. "Het heeft effect op hun zelfvertrouwen, maar ook op hun vertrouwen in instituties en het onderwijssysteem."

Door lagere schooladviezen komen sommige leerlingen, zoals Elnaz, via omwegen alsnog terecht in het hoger onderwijs. "Maar dat is niet vanzelfsprekend. De meeste kinderen moeten dan gaan stapelen met diploma’s, dat kost je een paar extra jaar. Daar moet je de motivatie voor hebben."

Door de omwegen hebben leerlingen volgens De Winter-Koçak niet alleen extra studiejaren, maar ze krijgen ook te maken met extra financiële kosten die komen kijken bij langer studeren. 

Weinig begrip voor omstandigheden

Samen met haar ouders en zus kwam Elnaz toen ze nog maar 9 maanden was naar Nederland vanuit Iran. Daarna volgde jarenlang een strijd voor haar ouders om een verblijfsstatus te krijgen. Elnaz zelf moest ondertussen haar citotoets maken. Ze haalde een voor haar doen teleurstellende score. "Maar op school leek er ook geen begrip te zijn voor mijn persoonlijke omstandigheden. Ik wist op dat moment ook niet hoe belangrijk de citotoets was."

Na haar schooladvies raakte ze dan ook teleurgesteld, omdat ze de kans klein schatte dat ze vanaf vmbo-kader ooit naar de universiteit zou kunnen gaan. Dat ze een migratieachtergrond heeft, heeft volgens Elnaz invloed gehad op haar (lagere) schooladvies. Opmerkingen van docenten hielpen ook niet om meer vertrouwen te krijgen. "Ik kreeg te horen dat ik nooit vwo zou kunnen halen of het überhaupt uit m'n hoofd moest zetten om dokter te worden."

Vooroordelen van docenten

Volgens onderzoeker De Winter-Koçak komen dit soort opmerkingen vaker voor bij kinderen met een migratieachtergrond. Maar ook bij kinderen wier ouders bijvoorbeeld laagopgeleid zijn of van het platteland komen. "Dat heeft te maken met de vooroordelen die docenten hebben. Vaak zijn ze zich er niet bewust van en doen ze het ook met goede bedoelingen. Zo zijn er docenten die hun leerlingen willen beschermen door te zeggen dat ze niet op hun tenen moeten lopen en dat ze zich misschien niet op het vwo thuisvoelen."

Ergens kan Elnaz ook wel begrijpen dat haar docenten weinig vertrouwen hadden vanwege haar achtergrond. "We hadden tot mijn 13de levensjaar geen verblijfsvergunning, we zaten in onzekere tijden. Ik kan me goed voorstellen dat mijn leraren vooroordelen hadden, omdat Nederlands niet mijn moedertaal was en mijn ouders ook hier een nieuw leven moesten oppakken."

In de brugklas zag ook haar mentor dat ze 'waarschijnlijk wel een hoger niveau aankon'. Haar mentor adviseerde haar om naar een andere middelbare school te gaan waar ze naar een niveau hoger kon. Daarna ging ze voor haar havo-diploma, gevolgd door een vwo-diploma. "Vanuit mijn ouders kreeg ik heel veel steun. En ik had ook een tunnelvisie op mijn eigen droom: ik wilde zó graag dokter worden."

Antidiscriminatiebureau

Ouders die vermoeden dat hun kind gediscrimineerd wordt bij het schooladvies, kunnen een melding maken bij verschillende instanties. Zo kunnen ze naar een antidiscriminatiebureau gaan of zelfs naar het College voor de Rechten van de Mens.

Maar uiteindelijk stopt het dan ook bij de melding. De klachtenprocedure lijkt geen impact te hebben op het (veranderen van het) schooladvies. De Winter-Koçak doet daarom een oproep voor een zogeheten second opinion in het onderwijs. "Niet om gelijk wantrouwen te scheppen richting de onderwijsinstelling, maar anders blijf je in een discussie tussen ouders en docenten waar ontevredenheid is bij beide partijen."

Na haar middelbare school kon Elnaz uiteindelijk geneeskunde studeren, waarna ze vorig jaar afstudeerde als arts. Inmiddels werkt ze als cosmetisch arts en in de psychiatrie.

Totaalpakket

Als ze basisschoolleraren zelf een advies zou kunnen geven, dan is het dat ze meer moeten kijken naar het totaalpakket. "Een kind kan ook moeilijkheden hebben door zijn of haar thuissituatie, maar dat betekent niet meteen dat ze niet gemotiveerd zijn. En vertel vooral leerlingen niet dat ze iets nooit zullen bereiken, wees realistisch. Je moet er misschien hard voor werken, maar wat heb je daarvoor nodig zodat je wél je doelen kan bereiken?"