Volop houtrook in de buurt, bewijst Dieter, en dat verhoogt kans op allerlei nare ziektes

Dieters gereedschap laat zien hoe slecht de lucht kan zijn als je in de buurt van houtstokers woont. Experts zijn onder de indruk van de resultaten én zijn doorzettingsvermogen.

Want het is een onderschat probleem, zeggen deskundigen: de fijnstof in de lucht door houtstokers. Het verhoogt het risico op allerlei nare ziektes, van longkanker tot hart- en herseninfarcten. Het leidt tot honderden, misschien wel duizenden doden per jaar. 

Toch lijken waarschuwingen aan dovemansoren gericht. Als het windstil is en een houtstook-alert geldt, gaan kachels en open haarden alsnog aan. In sommige wijken zijn kachels zo populair dat de lucht grijsblauw ziet van de smog.

Raad van State

Dat is ook de ervaring van Dieter Pientka uit het Zeeuwse 's Gravenpolder, een dorp waar nog veel houtkachels worden gebruikt. Het gaat volgens hem vooral om economische stokers: mensen die de hele dag moeten stoken, ook 's nachts, om het warm te krijgen in huis.

Tot frustratie van Dieter en zijn vrouw. Ze stapten al eens met succes naar de Raad van State. Die tikte de gemeente op de vingers omdat die geen goed onderzoek had gedaan naar de overlast. Dieter gebruikte toen nog een eenvoudige fijnstofmeter in zijn tuin. RTL Nieuws schreef er destijds over.

'We worden niet serieus genomen'

Veel is er in de tussentijd niet veranderd. Ja, er werd wat serieuzer onderzoek gedaan door handhavers van de gemeente, maar zijn buurman kon doorgaan met stoken. "Wij hebben nog steeds het idee dat we niet serieus worden genomen. Dat onze bezwaren worden weggewuifd", zegt Dieter. "We willen dat de gemeente handhavend gaat optreden. Dat kan van alles zijn, maar niks doen, daar zijn we het niet mee eens. Je zou als gemeente kunnen zeggen: bij bepaalde windrichtingen willen we dat je niet stookt."

De Zeeuw stapt binnenkort opnieuw naar de rechter. Nu komt hij nog beter beslagen ten ijs, want een jaar geleden kreeg hij van de Milieudienst Rijnmond (DCMR) een professioneel fijnstofmeetapparaat, een toestel waar ook het RIVM onderzoek mee doet.

"We waren verrast en heel erg blij dat we zo'n apparaat in handen kregen. Zoiets zou normaal 30.000 euro hebben gekost." Het apparaat werd economisch afgeschreven en ter beschikking gesteld aan Scapeler, een platform van burgerwetenschappers.

Na een winter lang onderzoek is de opvallende conclusie: gemiddeld 50 procent van de fijnstof in de lucht rond zijn huis blijkt afkomstig van houtrook uit kachels en haarden. Dat is veel hoger dan het landelijk gemiddelde (4 procent, zie kader). 

Landelijk 4 procent

De bijdrage van Nederlandse houtstook aan de totale fijnstofconcentratie (deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer) is in Nederland ongeveer 4 procent. Ruim de helft wordt bepaald door emissies uit het buitenland.

Als we puur kijken naar de nationale uitstoot, is fijnstof door houtrook overigens verantwoordelijk voor 23 procent van het totaal. Dat is meer dan al het fijnstof door wegverkeer.

20 tot 30 keer hoger

Op veel momenten waren de concentraties bij het huis van Dieter overigens nog veel hoger. Er waren momenten dat de waarden stegen naar 200 of zelfs 300 microgram fijnstof per kubieke meter lucht, waar 10 microgram per kuub als normaal wordt gezien: 20 tot 30 keer hoger dus.

Dieter wil maar aangeven: fijnstof door houtrook moet je niet alleen op landelijk niveau meten, maar óók in de wijken. Hij schreef er met een mede-auteur een dik rapport over, en hoopt dat de overheid dit rapport ook serieus gaat oppakken.

Hoe weet je dat fijnstof van houtrook afkomstig is?

Om te bepalen welk deel van het fijnstof door houtstook afkomstig was, vergeleek hij zijn meetresultaten met officiële stations in de omgeving. De hogere waarden op zijn meetapparatuur konden telkens worden verklaard doordat de houtrook tijdens de meting ook te ruiken was. "In mijn directe woonomgeving zijn verder geen belangrijke fijnstofbronnen. Op deze wijze hebben we het min of meer dichtgetimmerd."

Maar hoe betrouwbaar is nou zo'n rapport door burgerwetenschappers? RTL Nieuws liet het rapport lezen aan enkele deskundigen op het gebied van luchtkwaliteit. Een van hen is de Vlaamse Jordy Vercauteren. 

Vercauteren is onder de indruk van de studie. Hij zegt dat die 'van een niveau is dat de gemiddelde burgerwetenschapper ver overstijgt'. Het onderzoek toont volgens hem aan dat er bij Dieter 'zeer vaak aanzienlijke hinder is'. "Ik denk dat het onderzoek goed is uitgevoerd."

Wat zegt dit over andere plekken?

De wetenschapper heeft wel enkele kanttekeningen: zo is gemeten in de winter en wat vaker in de avond. De waardes zeggen dus vooral wat over de gemeten periode én die specifieke locatie. "Wat het zegt over de luchtkwaliteit op andere plaatsen is moeilijk te zeggen. Daarvoor zou je op veel meer plaatsen moeten meten."

Het is dus moeilijk een landelijk beeld te geven, zoals het RIVM wel probeert te doen. De waardes zouden twee straten verderop anders kunnen liggen omdat daar toevallig in de nabijheid geen houtkachels staan. "Metingen moeten eigenlijk representatief zijn voor een vrij ruime omgeving. Micromilieus moeten worden vermeden. Jammer genoeg vormen houtkachels nu net honderdduizenden micromilieus. Het is juridisch en meettechnisch een wat complex verhaal."

Bewoners blootgesteld aan hogere waardes

Ook deze wetenschapper wijst hij erop dat het aandeel van houtstook landelijk gemiddeld lager ligt, maar dat bewoners vaak blootgesteld worden aan hogere waardes. "Al die emissies van houtstook vinden plaats in de leefomgeving van mensen. Een deel van de emissies uit de industrie komt via schoorstenen in hogere luchtlagen terecht en draagt daardoor minder bij aan de concentratie in de directe leefomgeving." 

Het meetnet van het RIVM heeft relatief te weinig punten, zegt Hein. "Daardoor hebben we eigenlijk geen goed beeld van de fijnstofwaardes waar mensen aan blootgesteld worden."

Je zou kunnen zeggen: waar maakt die Dieter zich druk om? 'Het zullen je buren zijn', was één van de vele reacties op X vorig jaar.

De wetenschappers nemen het voor hem op. "We moeten mensen als Dieter dankbaar zijn", zegt Vercauteren. "Het thema ligt heel gevoelig, politici willen zelden iets verbieden, zeker niet iets dat veel mensen als gezellig ervaren. Maar gehinderden zoals Dieter zijn daar de dupe van."

Daarbij: veel mensen kaarten het liever niet aan. Dat maakt de zaak van Dieter zo bijzonder. "De vervuiler heeft een bekend gezicht, je buur. En dat persoonlijke aspect maakt ook dat het vele malen gevoeliger ligt dan de anonieme luchtvervuiling door verkeer of industrie."

2700 vroegtijdige sterfgevallen

Hoogleraar Lars Hein stelt dat de gezondheidseffecten van fijnstof nog steeds onderschat worden. Hij wijst erop dat houtstook relatief veel ultrafijnstof (kleiner dan 1 micrometer) bevat en ook kankerverwekkende PAK's. Ultrafijnstof dringt het diepst door in je longen, legt hij uit.