Pelletkachel vaak verkocht als duurzaam alternatief, maar is het dat wel?

Ze zijn haast niet aan te slepen: pelletkachels, kleine houtkachels waar je in plaats van blokken hout een handje cilindervormige houtkorrels in gooit. Het systeem werkt ontzettend efficiënt, wordt gezegd.

"De vraag naar pelletkachels is inderdaad sterk gestegen", stelt aanbieder Tom Wanders van Nordic Fire. De populariteit wordt grotendeels verklaard door de stijgende gasprijzen. Al vóór de gascrisis kon een zuinige stoker zo'n kwart besparen op zijn energierekening. De komende winter zal dat neerkomen op een hoger bedrag.

En dat betekent veel vraag naar de moderne kachels en zakken met pellets. "Hoewel de kosten van pellets omhooggaan, blijkt dat de gasprijzen nog harder stijgen. Hierdoor zijn de verschillen nog groter geworden."

In de markt gezet als duurzaam

De pelletkachel als alternatief voor het dure gas: een goed idee? Als we de sites van de verschillende aanbieders mogen geloven natuurlijk wel. Opvallend is ook dat de pelletkachels aangeprezen worden als 'een relatief duurzame verwarming'. "Deze kachels zijn ook nog eens erg duurzaam", schrijft een aanbieder letterlijk. En verderop: 'Houtpellets zijn een CO2-neutrale brandstof'.

Tegenwoordig zijn ook pellets verkrijgbaar met een duurzaamheidslabel zoals PEFC of FSC. Zo wordt ook de milieubewuste consument over de streep getrokken. Goedkoper én duurzamer: een win-winsituatie.

Veel efficiënter dan een ouderwetse houtkachel

Deskundigen zetten vraagtekens bij die claims. Een van die deskundigen is Bert Heusinkveld, onderzoeker meteorologie en luchtkwaliteit aan de Wageningen Universiteit. "De impact op de luchtkwaliteit is best wel groot", zegt hij.

Neem nou de bewering dat de pelletkachel veel efficiënter brandt dan een ouderwetse open haard, en dus veel schoner is. Op zich is dat waar. Vergeleken met andere houtkachels zijn pelletkachels het zuinigst met hout, schrijft ook Milieucentraal. Zo'n 80 procent van de energie uit hout wordt nuttig gebruikt voor warmte. Ter vergelijking: bij een open haard is dit 10 procent.

Maar dan vergelijk je de kachel met het slechtste jongetje van de klas. Een hr-ketel op gas scoort 94 procent: daar gaat dus nog minder energie verloren. Een hr-ketel met een warmtepomp op stroom scoort nog vele malen beter: 240 tot 310 procent. Dat komt omdat een warmtepomp op een slimme manier elektriciteit gebruikt om warmte uit de bodem of de buitenlucht te halen.

En hoe zit het met de uitstoot? Een pelletkachel stoot 80 procent minder fijnstof uit dan een houtkachel. Als je de houtkachel vervangt door een pelletkachel, maak je dus enorme milieuwinst. Maar had je nog geen houtkachel of open haard, dan gaat de luchtkwaliteit er door jouw pelletkachel op achteruit, schrijft Milieucentraal. "Dat zorgt voor een flinke hoeveelheid fijnstof, veel meer dan verwarming op gas of stroom."

Kankerverwekkende stoffen

En die fijnstof, daar is waar Bert Heusinkveld zich druk om maakt: kleine schadelijke deeltjes die in je longen kunnen komen en schadelijk zijn.

Hij helpt meteen een misverstand uit de wereld: er komt niet alleen CO2 uit die schoorsteen. "Je moet je voorstellen: het hout komt ergens vandaan, dat groeit op de bodem. Daarin zitten altijd zware metalen die ook slecht zijn, zoals lood en kwik. De boom heeft dit door de jaren heen verzameld en scheidt dat niet uit. Dat laat zich niet verbranden. Al verbrand je nog zo efficiënt, al dat soort metalen komt in de lucht."

Daarnaast krijg je bij verhitting chemische reacties. Zo ontstaan zogenoemde polyaromatische stoffen, legt de wetenschapper uit. "Dat is een groep stoffen die kankerverwekkend is, ongezond dus."

'Metingen geven geen goede weergave'

Op landelijk niveau weten we inmiddels hoeveel fijnstof door houtstook wordt veroorzaakt. Maar we weten dit niet op buurtniveau tijdens koude, windstille dagen, stelt Heusinkveld. De lucht kan volgens een meetstation redelijk schoon zijn, terwijl de lucht in een buurt met veel houtkachels heel slecht kan zijn. "Een rookpluim verdunt zich over grotere afstand. Meetstations staan vaak verder weg. Dus die metingen geven geen goede weergave van waar je buren mee te maken hebben."

Wél wordt tegenwoordig onder bepaalde omstandigheden – zoals op een windstille dag – gevraagd niet te stoken. Dat gebeurt via stookwijzer.nu. 'Mensen met longklachten hebben last van jouw rook. Stoken kan, maar liever niet', staat er dan bijvoorbeeld.

'Er is geen ondergrens'

Heusinkveld benadrukt: de rook is óók schadelijk voor mensen die geen longklachten hebben en er dus geen last van lijken te hebben. "Vergelijk het met mensen die hun leven lang langs een snelweg wonen. Je gezondheid gaat achteruit. Het is een cumulatief effect. Je kunt geen ondergrens aangeven van iets dat schadelijk is."

En die katalysator in de kachel dan? Die filtert een hoop schadelijke stoffen. Maar niet alle, zegt de wetenschapper, en bovendien gaat de werking van die filters na een paar jaar achteruit.

Het moge duidelijk zijn dat de onderzoeker geen fan is van de houtkachel, in welke hoedanigheid dan ook. "De kachelbranche komt met een mooi verhaal. Die zegt: je stoot CO2 uit, en een boom neemt dit weer op. Ondertussen wordt de luchtkwaliteit verpest en vindt afbraak plaats van ecosystemen. Hout hoort in het bos, ook oud hout. Dat hoort bij een gezond ecosysteem."

'In theorie niet slecht voor het klimaat'

Samen met klimaatwetenschapper en RTL Nieuws-redacteur Bart Verheggen kijken we nog even naar alle feiten. "Een pelletkachel heeft inderdaad duidelijk voordelen boven een open haard voor zowel het klimaat als de gezondheid", oordeelt Verheggen.

De vergelijking met verwarmen op aardgas is 'lastiger', zegt hij. Een pelletkachel stoot meer fijnstof uit dan een hr-ketel op aardgas, wat slecht is voor de luchtkwaliteit.

Omdat gas niet hernieuwbaar is en hout wel, kan een pelletkachel in theorie CO2 besparen als de pellets zijn gemaakt van resthout uit duurzaam beheerde bossen. Er moeten dus weer bomen worden bijgeplant. "De vraag is alleen of er genoeg duurzaam hout beschikbaar is, en hoe zeker je kunt zijn van de herkomst van de pellets."

Niet duurzaam

Milieucentraal betwijfelt dat laatste: op dit moment is er weinig verantwoorde biomassa  beschikbaar. "Daarom is het niet duurzaam om op grote schaal hout te gebruiken voor verwarming van huizen." Uit onderzoek van een Amerikaanse NGO genaamd Environmental Investigation Agency bleek onlangs dat bomen in de beschermde bossen van Oost-Europa werden gekapt en omgezet in houtpellets voor verwarming. Onderzoekers volgden de reis van 120- tot 130 jaar oude stammen van oeroude bossen naar een pelletfabriek met klanten in Frankrijk, Italië en Polen.

Volgens Verheggen is de beste oplossing voor zowel gezondheid als klimaat - vooralsnog - een warmtepomp.

Is biomassa zoals hout een 'groene' brandstof?

Als je het hebt over hout, dan heb je het over biomassa. De vraag die vaak gesteld wordt: hoe kan biomassa een groene energiebron zijn, er komt toch CO2 in de lucht?

Klimaatexpert Bart Verheggen legt in dit artikel uit dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen fossiele en niet-fossiele brandstoffen.

Fossiele brandstoffen zijn resten van dieren en planten die al vele miljoenen jaren onder de grond liggen opgeborgen. Hieruit worden aardgas, aardolie en steenkool gewonnen. Dit is geen onderdeel meer van de actieve kringloop van groei en afsterving. Als we die fossiele resten verbranden, wordt er dus netto CO2 aan de atmosfeer toegevoegd.

Dit is niet het geval bij een plant of boom: een niet-fossiele brandstof. De daarin opgeslagen koolstof zou na afsterving toch langzaam in de lucht terechtkomen.

Prehistorisch

Bij Heusinkveld komt er in ieder geval geen houtkachel in. "Bij de aankoop van een nieuwbouwhuis wordt vaak gesuggereerd om er nog een schoorsteentje bij te doen. Je ziet het ook in de fancy woonmagazines zoals Landleven en zo, die glossy's staan er vol mee. Voor de sfeer, hè? Ik vind het iets prehistorisch."