Tientallen medewerkers gevangenis corrupt of chantabel: 'Topje van de ijsberg'

Nog eens 170 gevangenismedewerkers werden op een andere manier bestraft. In totaal werden van 2020 tot en met 2023 honderden meldingen gedaan van wangedrag, blijkt uit niet eerder geopenbaarde justitiegegevens. Soms draaide het om menselijke fouten, zoals het open laten staan van een celdeur. In andere gevallen ging gevangenispersoneel zo erg in de fout dat het vatbaar werd voor omkoping of chantage door gevangenen. 

Zo hadden gevangenismedewerkers liefdesrelaties met gedetineerden, smokkelden ze telefoons naar binnen of lekten ze gevoelige informatie. Dat blijkt uit een analyse van de onderzoeksredactie van RTL Nieuws. In de afgelopen vier jaar telden we 140 van zulke ernstige vergrijpen. Volgens gevangenismedewerkers en ex-gedetineerden is het werkelijke aantal incidenten nog stukken hoger. Zij spreken van het 'topje van de ijsberg'.

Ook Kamerlid Ulysse Ellian (VVD), die veel onderzoek deed naar misstanden in de gevangenis, noemt het aantal ontslagen ernstig. "De gevangenismedewerker heeft een cruciale positie en is letterlijk de sleutel van binnen naar buiten of andersom. Dus dat er zo veel medewerkers ontslagen zijn vanwege integriteitsschendingen, mag je niet lichtzinnig opvatten."

Drugsdeals of liquidaties

Wanneer bewaarders gunsten verlenen aan criminelen of op een andere manier chantabel zijn, kan dat zogeheten 'voortgezet crimineel handelen in detentie' in de hand werken: criminelen die vanuit de cel kunnen doorgaan met drugsdeals of zelfs het plannen van liquidaties. 

In de afgelopen vier jaar hadden bewaarders 77 keer ongeoorloofd contact met gedetineerden. Ze maakten bijvoorbeeld geld aan hen over of hadden seksueel contact. Zo bekende een gevangenismedewerker van het detentiecentrum Rotterdam in augustus 2023 meerdere 'affectieve relaties' te hebben gehad met gedetineerden. Ook was het personeelslid betrokken bij voortgezet crimineel handelen in detentie. Er is aangifte gedaan bij de politie.

In 2022 deed de politie een inval in het huis van een medewerkster van de gevangenis in Krimpen aan den IJssel. In haar huis werd een ex-gedetineerde opgepakt die verdacht werd van een liquidatie. In de woning lag bovendien munitie en in de handtas van de bewaarder zat een zakje met de drug MDMA.

Telefoonsmokkel

Er is 41 keer melding gedaan van het binnensmokkelen van zaken door bewaarders, zoals drugs of telefoons. Zo kreeg de directie van de gevangenis in Roermond vorig jaar signalen dat een medewerker drugs én telefoons naar binnen zou smokkelen. Na onderzoek van de rijksrecherche werd de medewerker in augustus gearresteerd. 

Honderden lijnen met de buitenwereld

Jaarlijks vinden gevangenisbewaarders tijdens spitacties (doorzoekingen van cellen) honderden verstopte telefoons en opladers. Dat is zorgwekkend, omdat criminelen zo heel makkelijk contact met de buitenwereld kunnen houden.

Kroongetuige Nabil B. in de Marengozaak (die draait om onderwereldmoorden met als hoofdverdachte Ridouan Taghi) beschikte bijvoorbeeld over een iPhone. Hij kon daarmee googlen, appen en telefoneren. Ook duiken er regelmatig video's op van gevangenen die zichzelf filmen in de bajes.

Populair in de bajes is een telefoon met het formaat van een duim, waarmee je alleen kunt bellen en sms'en.

Volgens verschillende bewaarders en ex-gedetineerden die uit angst voor represailles anoniem hun verhaal doen, gaan bewaarders veel vaker in de fout dan er gemeld wordt. Zo zeggen meerdere gevangenismedewerkers te vermoeden dat collega's hebben gehandeld in drugs. "Verhalen dat medewerkers dealen in drugs heb ik gehoord, maar nooit zelf waargenomen. Wel zijn er medewerkers naar huis gestuurd omdat bij een toegangscontrole de drugshond aansloeg. Dan hebben ze of de avond ervoor geblowd en zit de lucht nog in hun kleren, of ze hebben ergens drugs verstopt."

Een gedetineerde die recent op vrije voeten is gekomen, kan zo de prijzen voor binnengesmokkelde waar in de gevangenis opsommen. "Een telefoon doet minimaal 1000 euro", zegt hij. "En dan 90 euro voor een oplader. Voor 100 gram hasj betaal je 1180 euro, in plaats van de straatwaarde van 270 euro." 

Extra honden

In 2019 noemde toenmalig minister van Rechtsbescherming Sander Dekker het voortgezet crimineel handelen in detentie en alle aangetroffen binnengesmokkelde waar (contrabande genoemd) 'onacceptabel'. Hij trok miljoenen euro's uit voor onder andere meer controles met speurhonden, meer camera's en bewustwordingstrajecten onder het personeel, maar de integriteitscijfers zijn in de jaren erna niet veranderd. Het aantal keren dat contrabande is aangetroffen, is iets gedaald.

Kamerlid Ulysse Ellian (VVD) heeft de indruk dat bewaarders vaker de fout ingaan dan nu wordt opgemerkt. "Uit de getallen blijkt dat in 2022 meer dan 3500 keer geconstateerd is dat er verboden spullen naar binnen kwamen. Er is maar zes keer geconstateerd dat een medewerker daarbij betrokken was. Ja, kijk, dat kan niet kloppen. Die spullen worden niet allemaal over de muur gegooid. Het zeer lage aantal vastgestelde gevallen van corruptie is totaal niet te rijmen met de grote hoeveelheid contrabande die de gevangenis binnenkomt." 

'Volstrekt onacceptabel'

Corruptie, grensoverschrijdend gedrag en alle andere vormen van niet-integer gedrag zijn "volstrekt onacceptabel en reden voor ontslag op staande voet", zegt directeur-generaal Dienst Justitiële Inrichtingen Wim Saris in reactie op dit artikel. "Iedere medewerker die over de schreef gaat is er een teveel. Niet-integer gedrag is schadelijk voor het vertrouwen in DJI. Ook doet het afbreuk aan het overgrote merendeel van onze 16.000 collega’s dat integer haar moeilijke werk doet. Ieder geval van corruptie maakt mij daarom boos en verontwaardigd. Vanzelfsprekend doen we altijd aangifte." 

De strijd tegen contrabande noemt Saris hardnekkig. "De garantie dat onze gevangenissen helemaal waterdicht worden, kan ik niet geven. Wel de toezegging dat DJI zich maximaal blijft inspannen om smokkelaars te dwarsbomen. Er vinden aangekondigd en onaangekondigd controles plaats, ook van personeel. Zo hebben we inmiddels een landelijk dekkend anti-drone netwerk voor smokkeldrones. Onze Landelijke Bijzondere Bijstandseenheid, gespecialiseerd in het onderscheppen van drugs en telefoons, kwam vorig jaar 97 keer in actie en trof in totaal 300 telefoons aan en zo’n 10 kilo drugs. De eenheid beschikt over speciale drugshonden die vorig jaar in totaal 3600 keer werden ingezet." 

Verantwoording

Voor dit onderzoek heeft de redactie van RTL Nieuws verschillende bronnen geraadpleegd. In augustus heeft de onderzoeksredactie met een beroep op de Wet Open Overheid alle integriteitsmeldingen over 2020, 2021 en 2022 opgevraagd, inclusief omschrijvingen van wat er speelde en wat de afdoening is geweest.

Daarnaast is geput uit algemene cijfers tot en met 2023 die eind januari zijn gepubliceerd door minister Weerwind van Rechtsbescherming in antwoord op kamervragen. De verzamelde cijfers en gegevens zijn door RTL Nieuws verrijkt met casuïstiek uit de gepubliceerde incidenten met personeel uit de zogeheten voorvallenlijsten van DJI en openbaar gepubliceerde rechtszaken.

Om meer zicht te krijgen over wat er achter de gevangenismuren speelt, sprak RTL Nieuws ook met meerdere (voormalig) medewerkers van DJI en een aantal ex-gedetineerden. Zij deelden uit angst voor represailles hun verhalen anoniem. Hun namen zijn bij de redactie bekend.

Aanvulling

De reactie van Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) op vragen die RTL Nieuws maandag had gesteld is pas na publicatie van dit artikel ontvangen en derhalve later toegevoegd.