Linda's ouders stapten hand in hand uit het leven: 'Ultieme liefde, maar ook schokkend'

Twee jaar geleden kocht Linda Pieters-Gorissen (39) samen met haar broer op 20 december een grote bos rozen voor vader en moeder. Het was vaste prik, ze doet dat elk jaar op specifiek die dag – het is de trouwdag van haar ouders. Alleen deze 20ste van december was het anders dan anders. Het was niet alleen de dag waarop haar ouders hun trouwdag vierden, het was ook de dag waarop haar vader (70) en haar moeder (67) samen zouden sterven.

"Je wilt niet dat het gebeurt, en aan de andere kant wil je héél graag dat het gebeurt."

Linda en haar drie jaar jongere broertje Rob groeiden op in het Limburgse Kerkrade. Het nest waar ze uit komt was warm, vol liefde, maar ook vol angst. Linda was 4 toen haar vader een zware hartaanval kreeg. Hij overleefde het, maar bleef daarna altijd ziek. Hartaanval na hartaanval volgde. 'Chronische hypotensie', zei de arts. In lekentaal: problemen met de bloeddruk. Linda's vader was altijd vermoeid. Bedlegerig. Kampte met diabetes, kreeg nierproblemen. "Mijn moeder heeft haar halve leven voor hem gezorgd. Met liefde, hoor, och, ik zag zoveel liefde tussen die twee."

Haar ouders waren toen ze elkaar ontmoetten 'een soort hippies', zegt Linda. Haar vader had lange haren, ze waren ruimdenkend, grote muziekliefhebbers, gingen vaak, toen haar vader nog mobiel was, naar concerten en konden dan uren samen dansen. Bluesmuziek was hun favoriet, vooral de band Cuby + Blizzards.

En ook nadat haar vader ziek was geworden, bleven ze een team. "Zij maakte het eten klaar, hij zette het op het fornuis of dekte de tafel. Mijn moeder deed veel meer, maar mijn vader bleef betrokken. Ze bleven zo op elkaar ingespeeld. En ook wij kregen als kinderen een overkill aan liefde. Omdat mijn vader niet meer kon werken, zat hij altijd na schooltijd op ons te wachten met een kopje thee."

Linda ging vroeg uit huis, omdat ze zich aan de angst wilde onttrekken, maar kwam daar dagelijks over de vloer. Nadat haar vader een paar jaar geleden een herseninfarct kreeg, begon de intensieve verzorging. Thuis, met familie om hem heen, zoals hij wilde. Hij werd de tijdbom die steeds luider en sneller begon te tikken. En toch was het haar moeder, die sterke vrouw nota bene, die op haar 60ste nog turnles gaf, met wie Linda voor het eerst over euthanasie sprak.

'Alzheimer', was de diagnose die Linda's moeder had gekregen van de neuroloog. 'Dan wil ik een spuitje', had haar moeder geantwoord. "Ze was daar vanaf het begin heel duidelijk in. Haar stellige wens was: niet naar het ziekenhuis of verpleeghuis, geen lijdensweg."

'Goed, mam', zei Linda. 'Als dat is wat je wilt, dan sta ik achter je.'

Linda printte een zorg- en wilsverklaring uit. Haar moeder vulde die met de hand in, leverde dit formulier jaarlijks in bij de huisarts. "Ik wilde dat mensen die het moesten weten, wisten dat het mijn moeder was die dit wilde. En ik wilde niet hoeven bedelen om haar dood." In de laatste maanden voor haar dood werd ze doorverwezen naar het Expertisecentrum Euthanasie, waar het gezin naar eigen zeggen veel aan had. "Mijn moeder was zo opgelucht dat er naar haar geluisterd werd". 

De procedure werd in gang gezet en er volgden gesprekken. "De arts sprak voor de eerste keer met mijn moeder, en schrok zichtbaar toen hij hoorde dat er nóg een ziek iemand was in de flat: een kamer verderop lag mijn vader." Ook met Linda's vader is toen gesproken. "We maakten ons allemaal zorgen. Hoe moet dat met papa als mama doodgaat? Die kan niet voor zichzelf zorgen. Dat wist hij zelf ook, hij was goed bij, een slimme, heel slimme man. En wat nou als hij, met zijn zwakke hart, sterft aan liefdesverdriet?"

'Het is lastig timen'

Constance de Vries is als huisarts al zo'n twaalf jaar verbonden aan het Expertisecentrum Euthanasie en is drie keer bij de euthanasie van een echtpaar geweest. Ze noemt dat 'dankbaar maatwerk', maar ook soms ingewikkeld. "Vooral de timing is lastig", zegt ze. "Het lijden moet voor beide partners rond dezelfde tijd ondraaglijk zijn. Soms overlijdt één van de twee ineens, of verslechtert één van de twee in korte tijd."

"We zeggen dat ook van tevoren heel duidelijk tegen mensen die zoiets willen: het kan ook niet op tijd lukken."

Er komen veel regels kijken bij een euthanasietraject, op de site van de Rijksoverheid staan die uitgelegd. En voor duo-euthanasie geldt: één arts mag twee patiënten euthanaseren, maar de patiënten moeten vooraf worden beoordeeld en gezien door twee zogenoemde SCEN-artsen: huisartsen die zijn opgeleid om onafhankelijke adviezen te geven aan collega-artsen.

"Alleen zeggen dat je alleen sámen 90 wilt worden, is niet genoeg", zegt De Vries. Wat ook belangrijk is, is dat de beslissing individueel wordt genomen. "Er mag geen onderlinge beïnvloeding zijn. En natuurlijk praat je met elkaar, als je al zo lang getrouwd bent, maar de keuze moet persoonlijk zijn. De gesprekken met de arts worden ook los van elkaar gevoerd."

"Mijn vader heeft er heel, heel goed over nagedacht, in zijn eentje. Over wat hij wilde. Ik kan je zeggen: die man heeft in die weken met heel wat levensdilemma's geworsteld."

Want het spookte maar door zijn hoofd: kon hij het maken tegenover zijn kinderen als zij in één klap hun moeder én vader zouden verliezen? Linda zei niet: 'Ik ga niet verdrietig zijn'. Ze zei ook niet: 'Ik vind het fijn om mijn beide ouders tegelijk te verliezen'. Ze zei wel: 'Pap, je hebt gedaan wat je kon. Liefde is ook loslaten."

Na een paar weken, en na een paar van die intense gesprekken, was hij eruit. 'Als mijn vrouw gaat, wil ik ook gaan. Samen. Op onze trouwdag'.

Trouwdag én sterfdag

En dát werd nog wel qua timing 'een dingetje'. "Mijn moeder was al verder in de procedure. We waren bang dat de tijd ons zou inhalen. Dat, als mijn vader eindelijk toestemming zou hebben gekregen, mijn moeder al zo ver 'heen' zou zijn, dat zijzelf 'nee' zou zeggen op de dag van de euthanasie."

Haar moeder kreeg inderdaad eerder toestemming dan haar vader. Zijn verzoek werd pas een paar dagen voor de trouwdag ingewilligd. "We waren opgelucht, eerst, dat we groen licht hadden voor beiden. Maar toen beseften we ook: dit is bizar. Hun trouwdag wordt ook hun sterfdag."

Maar, zoals gezegd: liefde is soms ook loslaten, en dus toog Linda samen met haar broertje naar de markt voor de mooiste rozen die ze maar kon vinden. In de dagen daarvoor werd er lekker gegeten, veel geknuffeld, vooral ook met de kleinkinderen, veel gepraat, en ook gezwegen. "Want veel was al gezegd."

'Veel liefde'

Huisarts De Vries ziet veel verdriet, maar ook – en vooral – veel liefde. Ze maakte eens, met toestemming van de kinderen, een foto van twee gerimpelde handen die elkaar vasthielden. "Zo'n ontroerend beeld." 

Wie haar ook bijbleef: de man die altijd voor zijn vrouw had gezorgd. "Hij had kanker, zij dementie. Hij had al jaren voor haar gezorgd, en wilde dat blijven doen tot zij sliep. Zij kreeg dus eerder de injectie. Pas toen zij sliep kreeg hij de injectie, en sliep ook hij binnen 10 seconden. Zo kon hij alsnog voor haar zorgen tot haar einde. Dat was zoiets liefdevols."

Op 22 december, net na tweeën, zette Linda zachtjes de trouwmuziek van haar ouders in hun woonkamer aan. Ze stak kaarsen aan. Deed de gordijnen dicht. Haar ouders hadden aangegeven dat ze om kwart over drie in de middag wilden gaan, precies het tijdstip waarop ze elkaar 48 jaar geleden het jawoord gaven. "De arts van mijn vader en de arts van mijn moeder zeiden allebei: 'We doen ons best maar dat wordt wel moeilijk plannen'. Elk lijf reageert natuurlijk anders, bij de één duurt het langer dan de ander'."

Linda en haar broertje zaten erbij en keken ernaar. Hoe hun ouders elkaar nog een kus gaven. Elkaars handen vastpakten. Hoe het slaapmiddel door beide artsen werd toegediend. Hoe ze in slaap vielen. Eerst mama, snel daarna papa. "En toen" – Linda zegt het iets zachter, alsof ze er weer bij is – "gingen ze dus tegelijk. Kwart over drie. Echt. Kwart over drie."

Schokkend

Ze grinnikt. "Weet je waar ik op dat moment achter kwam? Dat je niet naar twee mensen tegelijk kunt kijken, dat lukt praktisch niet. Ik zag mijn vader sterven, mijn broer mijn moeder." Ze deed een stapje naar achter, zag haar ouders liggen, net nog levend, nu ineens dood, maar wel nog hand in hand. "Rationeel kun je zeggen: dit wilden ze. Er is hun veel lijden bespaard gebleven. Ze zouden niet beter worden en hadden nu zelf de regie. Hun keuze is gerespecteerd. Maar ik voelde toen alleen maar de grond onder mijn voeten wegzakken. Ik was mijn halve gezin kwijt. Het was schokkend."

Dat gevoel, die paniek: die is nu, ruim een jaar later, weggeëbd. Wat rest is liefde, voor haar ouders, opluchting dat ze samen konden gaan. Ze deelt daarom ook hun verhaal, voor mensen die hetzelfde meemaken als zij en haar gezin. "Ik wil laten zien hoe liefdevol het kan zijn, maar ook hoe belangrijk het is dat je de juiste experts opzoekt, erover praat met anderen, je goed inleest, wéét waar je het over hebt, en ook weet wat de consequenties zijn van zogenoemde duo-euthanasie."

Ingewikkeld, die rouw

Het is, zo zegt Linda, iets waar je niet te lichtzinnig over moet denken. Ook nu deze vorm van euthanasie in het nieuws is gekomen door het overlijden van oud-politicus Dries van Agt, wil Linda weer graag zeggen: "Je doet zoiets niet zomaar. Mijn ouders gingen niet over één nacht ijs. En dan heb ik het nog niet over wat er met de achterblijvers gebeurt."

De rouw die volgde, was gelaagd. Ingewikkeld. Nog steeds, trouwens. Er is verdriet, boosheid – 'mijn ouders zijn helemaal niet zo oud geworden' – pijn, gemis, opluchting dat het op hun manier is gegaan, en ook, wat ze heel sterk voelt: trots.

"Ik vond hun keuze pijnlijk maar dapper. Het lijkt mij zo eng om voor je eigen dood te kiezen." En terwijl Linda dat zo zegt, wil ze zichzelf eigenlijk verbeteren. Want ja, natuurlijk: haar ouders hebben heel bewust, gedegen afgewogen, voor de dood gekozen. Maar eigenlijk, als ze er nu zo aan terugdenkt – dan was het vooral een keuze voor de liefde.