Zorgen over ontbreken zee-ijs rond Antarctica en warme oceaan

De hoeveelheid zee-ijs rond Antarctica is altijd in februari, als het daar zomer is, het kleinst in omvang. Daarna wordt het kouder en groeit het ijs weer aan. Het proces is omgekeerd ten opzichte van dat in het Noordpoolgebied. Vorig jaar schrokken klimaatwetenschappers van het plotselinge laagterecord dat gebroken werd bij Antarctica. 

Een andere belangrijke bron van zorg is het aanhoudende warme oceaanwater. Ook dat wordt gemeten met satellieten. En wordt eveneens dagelijks door klimaatwetenschappers wereldwijd in de gaten gehouden. Vooral de Atlantische Oceaan laat sinds begin maart vorig jaar onverwacht zeer hoge oppervlaktetemperaturen zien.

Nieuwe situatie

Dat het zee-ijs rond Antarctica voor het derde jaar op rij onder de twee miljoen vierkante kilometer uitkomt, doet vermoeden dat er structureel een nieuwe situatie is ontstaan. "Mogelijk is er sprake van een stabilisatie op een lager niveau", zegt hoogleraar polaire meteorologie Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht.

"Tot het jaar 2016 zagen we dat het zee-ijs rond Antarctica nog leek toe te nemen. Maar daarna is het ingestort. De variaties in zee-ijs zijn enorm veel groter dan we ons realiseerden." Een sluitende verklaring voor de plotselinge afname is er nog niet. 

Als het drijvende zee-ijs smelt, zorgt dat niet voor zeespiegelstijging. Toch is het belangrijk wat er met het zee-ijs gebeurt. Zo weerkaatst het zonlicht en fungeert het als een soort buffer voor drijvende ijsplaten rond Antarctica, die daardoor minder snel opbreken door golfslag. Die ijsplaten voorkomen op hun beurt dat landijs op Antarctica minder snel in zee stroomt, wat wel leidt tot een hogere zeespiegel.

Het ijs op Antarctica is voor een land als Nederland extreem belangrijk. Vooral de ijskap in West-Antarctica wordt met argusogen bekeken, omdat die steeds sneller afsmelt. Er ligt daar genoeg ijs voor 5,3 meter zeespiegelstijging. Als deze ijskap versneld smelt, zou dit op termijn ‘enorme gevolgen’ kunnen hebben, stelt het KNMI.

Er is gekeken welke rol lokale weersomstandigheden hebben gespeeld. Maar de meest plausibele verklaring, aldus Van den Broeke, is dat warmer oceaanwater uit de diepte omhoog is gekomen, het zee-ijs versneld heeft gesmolten en heeft verhinderd dat zich nieuw zee-ijs kon vormen. 

Super El-Nino

Ook al is er dus wel een link tussen het zee-ijs rond Antarctica en oceaanwater, toch is dat niet de reden dat er zorgen zijn over het warmere water. De plotseling hoge oppervlaktetemperaturen van zeewater zijn niet rond Antarctica gemeten. Dus waarschijnlijk staan deze verschijnselen los van elkaar. 

In de Stille Oceaan wordt het warmere zeewater grotendeels veroorzaakt door een zogeheten super-El-Niño. Maar ook op andere plekken in de wereldwijde oceaan is het al maanden recordwarm. Werden temperatuurrecords in zee tot vorig jaar doorgaans gebroken met honderdsten van een graad, nu gaat het op sommige plekken om een hele graad.

Problematisch is dat satellieten alleen de oppervlaktetemperatuur kunnen meten. Dat gebeurt sinds 1981. De temperatuur in de Noord-Atlantische Oceaan is op dit moment 20,3 graden, een graad hoger dan gemiddeld voor deze tijd van het jaar, en bijna 0,4 graad hoger dan ooit eerder gemeten in februari.

Hele graad 

"Eén graad klinkt als een klein verschil, maar is heel veel, gemiddeld over zo’n groot deel van de oceaan", zegt Caroline Katsman, hoogleraar oceanen en klimaat van de TU Delft. "Water heeft een enorm grote warmtecapaciteit, ruim 4000 keer die van lucht, wat betekent dat het veel energie vergt om water een klein beetje op te warmen."

Dit is te vergelijken met het bad in een badkamer. Als je de verwarming daar aanzet, zal de lucht snel opwarmen, maar voordat hierdoor koud badwater flink warmer wordt, moet je lang wachten.

"Wat er aan de oppervlakte nu gemeten wordt met satellieten, is dus al uniek", aldus Katsman, "en ook wel wat verontrustend. Om te kunnen duiden wat er precies aan de hand is, hebben we ook metingen van dieper in de oceaan nodig, maar die zijn erg schaars."

Orkaan-brandstof

Niet alleen is de temperatuur van de Noord-Atlantische Oceaan belangrijk voor het weer in Nederland, volgens Katsman is er nog een tweede bron van zorg. Ook het tropische deel van de Atlantische Oceaan is nu recordwarm. En dit is de plek waar orkanen ontstaan, als de zeewatertemperatuur boven de 26 graden komt.

"Normaal is dit zo rond de maand juni, maar dit jaar is die grens nu al bereikt. Er ligt met deze hoge zeewatertemperatuur dus een enorme hoeveelheid orkaan-brandstof klaar voor het komende orkaanseizoen."