Lange arm van Poetin: Elena dreigt Servië te moeten verlaten na kritiek op Rusland

"We zijn in 2019 weggegaan uit Rusland, omdat we het niet eens waren met Poetins regime", begint Elena Koposova (54) haar verhaal. Ze zit aan de keukentafel in haar huis in Rogača, ongeveer een uur rijden ten zuiden van de Servische hoofdstad Belgrado.

"Het meest pijnlijk is dat we zagen dat de mensen om ons heen veranderden. Onze ouders hebben ons opgevoed met het idee dat oorlog niet goed is, dat we moeten praten in plaats van vechten. Maar diezelfde ouders steunen nu de oorlog in Oekraïne."

Warm welkom

Koposova en haar gezin reisden rond door Europa, op zoek naar de plek waar ze een nieuw leven konden opbouwen. "Servië was een van de weinige landen waar de immigratiewetten voor ons als Russen gunstig waren. We voelden ons hier ook direct heel erg thuis. We vinden de natuur hier prachtig en de mensen heel aardig en open, heel anders dan in Rusland. Toen we dit huis vonden, besloten we alles in Sint-Petersburg te verkopen en hiernaartoe te verhuizen."

Koposova is vertaalster van beroep, haar man Jevgenij is aannemer en heeft het huis eigenhandig compleet gerenoveerd. Het stel heeft twee kinderen, de 14-jarige Mihailo en 6-jarige Đorđe. "Vooral die jongste is hier eigenlijk gewoon zijn hele leven opgegroeid."

Recent paste Servië de wet op migratie aan. "We waren heel blij, want we konden nu eerder dan verwacht onze tijdelijke verblijfsvergunning omzetten in een permanente." Er leek geen vuiltje aan de lucht, totdat Koposova begin deze maand een brief kreeg waarin haar aanvraag werd afgewezen. Ze zou een 'gevaar voor de nationale veiligheid' zijn en moest het land binnen 30 dagen verlaten.

"We denken dat dit is omdat ik aan het begin van de invasie in Oekraïne, twee jaar geleden, mijn naam heb gezet onder een publieke anti-oorlogsbrief. Ik ben geen activist, maar door dit soort repressie vanuit Rusland moest ik me wel uitspreken." Het is de enige verklaring die Koposova heeft. Want alleen zij kreeg de brief, over de aanvraag van haar man en kinderen is nog geen beslissing genomen. "Ik voelde me zo welkom hier, maar nu is ineens ons hele leven onzeker." Tijdens het interview houdt Koposova zich lange tijd groot, maar naarmate het gesprek vordert, komt er steeds meer emotie naar boven. "Het is catastrofaal en gewoon heel erg oneerlijk."

De Servische overheid geeft geen uitleg over de brief die Koposova heeft ontvangen. Koposova is verder niet politiek actief, gaat niet als activist de straat op, bemoeit zich niet met de Servische politiek. "Ik denk dat dit vanuit Poetin komt. Hij wil dat wij als Russen in het buitenland stil zijn, want hij heeft de steun van Servië voor de oorlog in Oekraïne nodig."

Steeds meer intimidatie

Hoewel het dus niet met zekerheid is te zeggen dát dit de reden is dat Koposova mogelijk het land wordt uitgezet, past haar zaak in het patroon van vergaande Russische invloed in Servië. "Ik krijg vaker dit soort verhalen te horen", zegt Peter Nikitin (42) vanuit Belgrado. Nikitin richtte vorig jaar in Servië de Russische Democratische Sociëteit (RDO) op, een vereniging van Russen die zich tegen de oorlog in Oekraïne uitspreken.

"Afgelopen weekend hoorde ik van vier andere mensen en tenminste acht zaken waren al bekend." Ook van Nikitin zelf. Hij werd een paar maanden terug ruim een dag vastgehouden op het vliegveld. Toegang tot Servië werd hem geweigerd, zonder uitleg. Uiteindelijk werd hij vrijgelaten, waarschijnlijk doordat er veel media-aandacht was én omdat Nikitin ook de Nederlandse nationaliteit heeft en er daardoor diplomatieke druk was. 

Servië is een van de weinige landen waar Russen nog wel relatief makkelijk naartoe kunnen reizen, namelijk op een toeristenvisum wat ze vervolgens meerdere keren kunnen verlengen. Veel van hen werken online, hopen misschien ooit weer terug te kunnen naar Rusland en vragen daarom (nog) geen verblijfsvergunning aan. Hoeveel Russen er de afgelopen twee jaar naar Servië zijn gekomen is daarom onduidelijk, een compleet overzicht is er niet, de schattingen lopen uiteen van 100.000 tot 200.000.

Invloed Rusland

Servië is kandidaat-lidstaat van de Europese Unie, maar staat ook bekend als land waar veel mensen antiwesters en soms ook pro-Russisch zijn. Zo blijkt uit onderzoek dat 51 procent Rusland als beste partner ziet, de NAVO wordt daarentegen door bijna 65 procent als vijand gezien. Servië steunt dan ook de sancties tegen Rusland niet. 

Hoewel de Russische invloed alomtegenwoordig is in Servië, richt de intimidatie zich vooral op de diaspora, zegt Igor Bandović, jurist bij het Belgrade Centre for Security Policy. "Zij kennen de mechanismen van Poetins regime het beste en daarom moet hen het zwijgen worden opgelegd." Volgens alle sprekers in dit artikel werkt dit effectief, ze merken dat de Russen in Servië steeds stiller worden en dat de opkomst bij demonstraties steeds kleiner wordt.

"Het is pure intimidatie", zegt Koposova, die uitgezet dreigt te worden. "Het is een soort nationale gewoonte om stil en bang te zijn. Maar ik wil hiertegen vechten, want dit gedrag moet zich niet ook hier naartoe verspreiden."

Officieel zou Koposova uiterlijk aankomend weekend het land moeten verlaten, maar doordat ze bezwaar heeft ingediend is die termijn met 60 dagen opgeschort. In de tussentijd leeft ze in onzekerheid.

"Volgens advocaten waarmee ik gesproken heb koop ik hiermee tijd, dat is het enige. Want bij andere mensen in vergelijkbare situaties werd zo'n bezwaar afgewezen. Ik denk niet dat ze me zullen deporteren, want ik ben een moeder van twee kinderen. Maar als er geen oplossing komt dan ben ik hier straks illegaal en dat wil ik niet. Ik wil stabiliteit voor mijn kinderen, een zorgverzekering hebben, op vakantie kunnen en niet bang zijn dat ze me aan de grens stoppen. Ik wil gewoon het juiste doen voor mezelf en mijn gezin en zal blijven hopen dat we ons recht kunnen halen."