Vaccinatieplicht: waarom, helpt het en kan het zomaar?
Met een uitbraak van mazelen en kinkhoest steekt de roep om een vaccinatieplicht voor kinderen die naar de opvang gaan weer de kop op. Heeft zoiets zin? En hoe zou het in z'n werk gaan? Vijf vragen en antwoorden.
1. Waarom heeft de VVD het nu over een verplichting?
Voor de belangrijkste vaccinaties - die tegen de bof, mazelen en rode hond en difterie, kinkhoest, tetanus en polio - zakte de vaccinatiegraad het afgelopen jaar sinds een aantal decennia voor het eerst onder de 90 procent. Petra de Jong uit, jeugdarts bij GGD Hollands Midden en voorzitten van de vereniging voor jeugdartsen (AJN), vindt het 'heel logisch' dat de overheid zich hier zorgen om maakt. De VVD stelde deze week zelfs een vaccinatieplicht voor in de kinderopvang. "De vaccinatiegraad moet in Nederland 90 procent zijn, wil je de hele samenleving beschermen."
Vier baby's zijn dit jaar al overleden aan kinkhoest. 'Het is wachten op een mazelenuitbraak', kopte RTV Rijmond woensdag. 'Ook in Groningen grote kans op uitbraak', kopte RTV Noord diezelfde dag. Bij de GGD Brabant-Zuidoost zijn tot nu toe 21 meldingen bekend van mazelen. "Het gaat hierbij om twintig ongevaccineerde kinderen en één ongevaccineerde volwassene", laat een woordvoerder aan RTL Nieuws weten.
'Erg zorgwekkend' noemt jeugdarts De Jong dit soort berichten. "Eerder overleed gemiddeld één baby per jaar aan kinkhoest. Eén op de tienduizend gevallen van mazelen overlijdt, bij baby’s is dat maar liefst één op de 1000. Dat is een ongelooflijk groot risico, en zo onnodig. Als je bij een glijbaan een bordje zet met '1 op de 1000 kinderen die hier vanaf glijdt, overlijdt', dan laat geen enkele ouder zijn kind van die glijbaan gaan. Maar als het gaat om kinderziektes denken we snel dat het iets onschuldigs is. Of: dat overkomt mij niet. Maar het gaat niet alleen om de gezondheid van je eigen kind, maar die van de hele groep."
In onderstaande video vertelt een moeder over hoe haar kindje kinkhoest kreeg:
2. Zo'n vaccinatieverplichting, kan dat zomaar?
"Juridisch is het invoeren van een vaccinatieverplichting goed mogelijk", zegt Martin Buijsen, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In andere landen, zoals Duitsland, gebeurt het al. "Europese landen mogen zo'n verplichting wettelijk invoeren, omdat dat zo is besloten door het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waar het Hof in Straatsburg op toeziet."
Dat hof heeft een verregaande vaccinatieverplichting in Europa goedgekeurd. Het is daardoor een keuze die elk land voor zichzelf mag maken. Buijsen: "Binnen Europa wordt gezegd: een staat die meer hecht aan de volksgezondheid dan aan het recht op geloofsvrijheid, en ook om die redenen bepaalde maatregelen neemt over vaccinaties, heeft daar het volste recht toe."
Wat wil de VVD?
De VVD kwam deze week met een wetsvoorstel dat zeer gevoelig ligt in de Tweede Kamer. De VVD wil een vaccinatieplicht voor kinderen op de opvang als de vaccinatiegraad te laag is. De vaccinatiecijfers zijn zeer zorgelijk, vinden GGD's en de VVD. "Dit zijn ziektes waar je tegenwoordig helemaal niet meer ziek van hoeft te worden", zei VVD-Kamerlid Sophie Hermans eerder deze week. Maar demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen (Volksgezondheid, CU) voelt niets voor een vaccinatieplicht voor kinderen. Ook wil hij kinderdagverblijven niet verplichten om niet-gevaccineerde kinderen te weigeren.
3. Waarom is het zo omstreden?
"Politiek en moreel is zo'n verplichting omstreden", stelt Buijsen, "omdat je er bepaalde groepen mee uitsluit, bijvoorbeeld mensen die zich niet laten vaccineren vanwege hun geloofsovertuiging."
"Daarom zie je ook vaker dat op plekken als de Bible Belt, meer uitbraken zijn", vult De Jong aan. "Maar zolang de grote groep zich blijft inenten, en die vaccinatiegraad hoog genoeg blijft, is ook die kleinere groep beschermd." Dat was lange tijd ook het geval.
4. Hoe handhaaf je een vaccinatieplicht op de opvang?
Er is al een aantal kinderopvangorganisaties dat ongevaccineerde kinderen weigert. Zo ook kinderopvang Berend Botje in Noord-Holland. Sinds 2019 laat de opvang op zijn locaties waar de allerkleinsten komen, alleen gevaccineerde kinderen toe. "In die tijd zagen we de mazelen een beetje opkomen, en toen hebben we dit beleid ingevoerd", vertelt Joost Baljé, communicatiemedewerker bij de opvang. "We hebben een jurist gevraagd hoe we het aan moesten pakken."
De opvang vindt het belangrijk om de allerkleinsten, baby's van onder de veertien maanden, te beschermen. Kinderen krijgen namelijk een uitnodiging voor de BMR-vaccinatie (bof, mazelen en rodehond) als ze veertien maanden zijn. Vanaf die leeftijd werkt een vaccinatie het best. Zodra een baby veertien maanden is, vraagt de opvangleider bij Berend Botje om de BMR-kaart. "We zetten alleen een vinkje registreren niets, dat mag niet vanwege de privacy", aldus Baljé.
Hoogleraar gezondheidsrecht Buijsen stelt dat privacy inderdaad 'nu nog wel een dingetje is': een registratie zou nu in strijd zijn met privacyregels. "Maar als wettelijk wordt vastgelegd wat er geregistreerd mag worden, dan is dat gewoon mogelijk." Vooralsnog heeft Berend Botje 'nooit ergens problemen mee gehad'. "Destijds hadden we 3.000 klanten, daarvan zijn tien ouders in gesprek gegaan met ons omdat ze vragen hadden of het er niet mee eens waren. En inmiddels staat het al heel lang op onze site en tijdens de rondleiding wordt het nog gezegd. We merken juist dat ouders speciaal naar ons toe komen vanwege de verplichting."
Alleen voor kinderen die om medische redenen niet mogen inenten, wordt een uitzondering gemaakt. "Zij kunnen dan naar de locatie waar géén kleintjes onder de veertien maanden komen."
5. Heeft het zin?
Een vaccinatieverplichting kan alleen helpen als er goed wordt gehandhaafd, benadrukt Buijsen. "Anders heeft het alsnog geen zin."
Jeugdarts De Jong spreekt over 'schijnveiligheid'. Ze is geen voorstander van een verplichting. "Deze ongevaccineerde kinderen kunnen niet naar de kinderdagopvang als er een verplichting komt, maar ze bevinden zich wél wel in onze samenleving. Ze kunnen ook gaan clusteren, op een plek waar vaccineren niet verplicht is. En dan zitten al die kinderen, die elkaar zó kunnen aansteken, op een kluitje. Dan zijn ze alsnog een gevaar voor de samenleving."
De Jong merkt zelf dat het beter werkt om in gesprek te gaan. "Soms hebben ouders die twijfelen één gesprek nodig om te kijken waar hun twijfel zit en ze de juiste informatie te geven. En soms hebben ouders wel drie gesprekken nodig, maar dan zie je ook dat ouders denken: ja, misschien is het wel goed om dit te doen."
