Rusland toont gemartelde verdachten aanslag Moskou: 'Dit is uniek'

De gezichten van de verdachten waren opgezwollen, hun ogen blauw geslagen. Eén van hen zat in een rolstoel en leek amper bij bewustzijn. Een ander had een groot verband om zijn oor. 

Of deze verwondingen zijn toegebracht na of tijdens de arrestatie kan niet met honderd procent zekerheid worden gezegd. Volgens Russische media zijn de verdachten erna gemarteld, in gevangenschap. Beelden die online verschenen, lijken dat vermoeden te bevestigen.

Bekijk hier de beelden van de verdachten in de rechtbank:

Zo verscheen een video waarin een man het oor afsnijdt van de verdachte die in de rechtbank verband droeg, waarna hij het in zijn mond duwt en hem beveelt zijn eigen oor op te eten. Van een derde verdachte gaat online een foto rond waarop zijn genitaliën worden geëlektrocuteerd.

'Uniek'

Ruslanddeskundige Hubert Smeets noemt de beelden uit de rechtszaal 'uniek'. "Het komt vaker voor dat verdachten met een blauw oog verschijnen in Russische rechtbanken," legt hij uit. "Maar niet dat de autoriteiten er zó erg geen misverstand over laten bestaan dat dat door hun toedoen is." 

Mensenrechtenorganisaties melden al jaren dat mensen in Russische gevangenissen mishandeld worden. Maar het Kremlin probeerde dat eerder juist te verhullen. Analisten zeggen tegen The Guardian en de New York Times dat het niet vaak voorkomt dat de Russische autoriteiten zo weinig moeite doen om mishandeling te verbloemen.

In het verleden kwamen verhalen over marteling vaak alleen naar buiten via getuigenissen, zoals die van Jevgeni:

De hele samenleving wordt zo getuige gemaakt van het geweld, zegt de Russische mensenrechtenorganisatie The Crew against Torture op X. "Marteling gebeurt in onze praktijk vaak achter gesloten deuren. Dit keer waren we allemaal niet alleen getuige van een monsterlijke terroristische aanval, maar ook van publieke martelingen." Marteling heeft weinig te maken met gerechtigheid voor de slachtoffers, zegt Amnesty International. 

Bewuste keuze

Het Kremlin kiest er expres voor om deze verdachten 'bont en blauw' te presenteren, denkt Smeets. Blauwe plekken zijn misschien lastig te verhullen, maar één van hen had zelfs nog een plastic zak met tape om zijn nek zitten. "Dit is duidelijk bedoeld om te laten zien dat er geen mededogen is. Als wraak, en om potentiële misdadigers af te schrikken."

Deze beelden zijn 'niet door een toevallig voorbijlopende journalist gefilmd', zegt Smeets, maar veelal door de arrestatieteams zelf. De meeste martelbeelden werden via Telegram verspreid, onder andere door het kanaal Baza, waarvan wordt aangenomen dat het banden onderhoudt met de Russische inlichtingendienst.

Normalisatie van geweld

"De veranderde houding van de Russische autoriteiten tegenover het publiekelijk tonen van marteling vertelt ons dat de autoriteiten zich geen hogere standaard meer aanmeten dan terroristen," zegt Smeets. "Ze gebruiken dezelfde methoden en schamen zich er niet voor. Sterker nog: ze laten het openlijk zien." 

Geweld lijkt meer genormaliseerd in de Russische maatschappij sinds de invasie van Oekraïne. Het aantal geweldsincidenten is sindsdien ook toegenomen. 

Een mogelijke verklaring voor toenemend geweld is volgens Smeets dat veteranen die terugkeren van het front getraumatiseerd zijn en zich thuis gewelddadig uiten. Zoals dat vaker gebeurt in oorlogen. "Ook hier geldt mogelijk het klassieke verhaal dat oorlog de moraal ondermijnt, en ook de noodzaak van geweldloosheid."

'Vermoord ze allemaal'

Oog om oog, tand om tand, lijkt het motto van het Kremlin. Dat strookt met de tekst die Dmitri Medvedev, de vicevoorzitter van de Russische veiligheidsraad, gisteren op Telegram plaatste: "Moeten ze gedood worden? Ja, dat moeten ze. En dat zullen ze. Maar het is nog veel belangrijker om alle betrokkenen te vermoorden. Iedereen. Degenen die betaalden, die met hen sympathiseerden, die hen hielpen. Vermoord ze allemaal."

Ook de Russische premier, Michail Misjoestin, zei dat de verdachten 'geen genade verdienen'. Bij de aanslag afgelopen vrijdagavond zijn ongeveer 140 mensen om het leven gekomen.

Volgens staatspersbureau TASS staat de grootste politieke partij, Verenigd Rusland, ervoor open om te discussiëren over het herinvoeren van de doodstraf, na een oproep van enkele politici. Een woordvoerder van het Kremlin ontkent dat daar op dit moment over wordt gesproken. De doodstraf is in 1996 afgeschaft in het land.

Slecht voor de rechtsstaat

Volgens The Crew against Torture is dat niet de oplossing. "Het antwoord op terreur mag geen terreur zijn," meldt de groep, die onderzoek doet naar politiegeweld, op X. "Marteling verhoogt het algemene niveau van wreedheid in een samenleving. Als een staat marteling van terreurverdachten toestaat, kan het ook onrechtmatig geweld uitoefenen tegen andere burgers."

Bovendien hebben bekentenissen die onder dwang zijn afgenomen niet veel waarde, zegt emeritus-hoogleraar internationaal recht Willem van Genugten. "Als iemand wordt gemarteld, kan diegene denken: ik geef maar toe, dan stopt dit in ieder geval tijdelijk. Bekentenissen worden zo minder betrouwbaar."

Volgens The Crew against Torture is dat gevaarlijk omdat de waarheid op die manier niet altijd boven tafel komt. "En als we niet alle omstandigheden van een misdrijf kennen, zijn we ook minder in staat om gruweldaden in de toekomst te voorkomen."

Onrechtmatig bewijs

In het Europese mensenrechtenverdrag staat dat bekentenissen onder dwang niet mogen worden gebruikt in de rechtszaal. Maar daar is Rusland na de invasie van Oekraïne uitgezet. Toch bestaan er andere, internationaal bindende wetten die onder marteling verkregen bewijs verbieden, zegt Van Genugten. Ook de Russische grondwet verbiedt het gebruik van onrechtmatig bewijs in de rechtszaal. 

Maar in de praktijk gaat het er vaak anders aan toe. "Verdachten die melding maken van marteling of mishandeling worden vaak niet gehoord over deze klachten,” zegt Marjon Rozema van Amnesty International. "Terwijl rechters in Rusland via marteling verkregen bekentenissen wel toelaten.”

Die bekentenissen zijn 'schering en inslag' in Rusland, zegt ook Hubert Smeets. "De mogelijkheden van advocaten om dat in de rechtszaal aan te kaarten, zijn de afgelopen twaalf jaar onder Poetin waarneembaar afgenomen. In Nederland zou dat soort bewijs meteen worden afgedaan als ongeloofwaardig, maar in Rusland is dat niet zo." 

Bekijk hier de trailer van de documentaire Lawyers versus Russia (2023), van Masha Novikova, over hoe het advocaten soms onmogelijk wordt gemaakt om hun werk te doen in Rusland: