Je puber op examenreis: zeg nooit 'pas op' of 'kijk uit'

Van der Wal heeft slecht nieuws: wie nu nog met z'n kind in gesprek moet over de examenreis, is daar rijkelijk laat mee. "Dit moeten ouders in januari al doen of zelfs al daarvoor", zegt ze tegen RTL Nieuws. Toch zijn er gelukkig een aantal dingen die ze ouders op de valreep mee kan geven.

Nare nieuwsberichten 

Allereerst is het volgens de pedagoog belangrijk om je als ouder niet te laten leiden door wat je in de krant leest of in het nieuws ziet. "Dat zijn vaak nare, maar ook uitzonderlijke verhalen die niet vaak voorkomen. Dat moet dus niet je uitgangspunt zijn als je met je kind in gesprek gaat."

De beste manier om zo'n gesprek op gang te brengen is door je puber niet te waarschuwen, maar zelf na te laten denken over wat er op zo'n reis kan gebeuren, zegt Van der Wal. "Zinnen met 'pas op dat' en 'kijk uit voor', maken op de meeste jongeren geen enkele indruk. Ze hebben inmiddels zoveel eelt op hun trommelvlies dat die waarschuwingen niet eens meer binnenkomen." 

"Wat wel werkt, is het actief stellen van vragen. 'Stel je vriend loopt stomdronken over straat in Mallorca, wat doe je dan en wat zijn de plaatselijke regels', is een van de vragen die je kan stellen. Of: 'wat doe je als al je vriendinnen naar een kroeg willen die heel slecht bekend staat?'"

Door je als ouder een beetje van de domme te houden en het advies in een vraag te verpakken, gaan pubers volgens de puberexpert zelf nadenken over mogelijke doemscenario's. "Dat blijft veel beter hangen." Ze paste deze theorie zelf toe toen haar eigen zoon - 'een enorm avontuurlijk kind en een bron van inspiratie in mijn werk' - met zijn vrienden op vakantie naar Albufeira ging.

Plan voor de borg 

Ze vroeg hem wat hij en zijn vrienden zouden doen als ze spullen in het appartement kapot zouden maken en ze de hoge borg niet terug zouden krijgen. "Met die mogelijkheid hadden ze tot dat moment helemaal geen rekening gehouden, maar nu zette het hen aan het denken én bedachten ze een oplossing. Alle breekbare spullen werden in een grote kast gezet en ze kochten papieren bekertjes en bordjes om van te eten en uit te drinken", zegt ze lachend. "De eigenaar van het appartement had nog nooit zoiets meegemaakt."

Ook als het om seks gaat, is het beter om niet op de gevaren te focussen, vindt Belle Barbé. Ze is expert in seksuele opvoeding en oprichter van De Seksualiteitsschool. "We weten uit onderzoek dat een positievere benadering, waarin wordt benadrukt hoe leuk seks kan zijn en dat het oké is om dat te ontdekken, een evengoed of zelfs iets beter effect heeft op hoe goed jongeren hun eigen autonomie en grenzen bewaken", legt ze uit.

Je vroegere seksleven 

Ze adviseert ouders om er geen officieel moment van te maken, maar er juist terloops over te beginnen als er een aanleiding is. "Zo werden er laatst weer nieuwe onderzoeksresultaten gedeeld over de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst seks hebben. Zoiets is een mooi haakje om in gesprek te gaan."

Ouders mogen daarin ook best wat over zichzelf vertellen, stelt Barbé. "Jongeren willen meestal niet weten hoe hun ouders seks nú beleven, maar ze zijn vaak wel geïnteresseerd in hoe het vroeger ging. Als dat te dichtbij komt, kan je het ook indirecter maken door iets te vertellen over een kind van een collega of iemand anders die je kent."

En een doosje condooms in de koffer leggen, is dat een goed idee? "Als je denkt dat je kind seks heeft, kan dat geen kwaad. Maar ik zou dit niet doen zonder dat je een gesprek hebt gehad over seks. Voor jongeren die er nog niet mee bezig zijn kan het ook een verwarrend signaal zijn. Zo van: moet ik hier nu iets mee?"

Die laatste groep is volgens de expert in seksuele opvoeding groter dan veel ouders denken, want de gemiddelde leeftijd waarop jongeren voor het eerst seks hebben, schuift al jaren op. Uit een onderzoek van expertisecentrum Rutgers blijkt dat slechts de helft van de jongeren van 18,7 jaar gemeenschap heeft gehad.

Stap voor stap 

"Nederlandse jongeren beleven hun seksuele ontwikkeling ook echt in stapjes. In het Verenigd Koninkrijk wordt de eerste keer zoenen vaak snel opgevolgd door seksuele handelingen, maar in Nederland zit er gemiddeld 3 jaar tussen de eerste tongzoen en penetratie", zegt Barbé. 

"Hoe dat komt weten we niet precies, maar er zijn wel theorieën over. Bijvoorbeeld dat er in het Verenigd Koninkrijk minder seksuele voorlichting is, terwijl Nederlandse jongeren door goede voorlichting juist beter weten waar ze op welk moment aan toe zijn."

Of de pandemie invloed heeft gehad op hoe weerbaar de huidige examenreizigers nu zijn, is volgens Van der Wal moeilijk te zeggen. "In de Gezondheidsmonitor Jeugd zie je dat zaken als geluk en weerbaarheid sinds de coronaperiode gelijk zijn gebleven of zelfs iets zijn gedaald, maar ik er wel vertrouwen in dat ze die sociale ontwikkelingen alsnog hebben opgepikt." 

'Hoi, met mama' 

Tijdens de examenreis is het volgens Van der Wal en Barbé aan de jongeren zelf om contact met het thuisfront te zoeken. "Natuurlijk kan je tegen je kind zeggen dat je het leuk zou vinden om een keer iets te horen of een foto te ontvangen, maar ga niet zelf bellen. Zeg tegen je kind dat je er bent als-ie je nodig heeft en wees dan ook bereikbaar", zegt Van der Wal. "Je kind leeft even in een totaal andere dimensie. Geen nieuws is goed nieuws."

Zo'n vakantie is niet alleen leuk, maar volgens de pedagoog ook heel belangrijk voor de ontwikkeling van jongeren. "Ze leren rekening houden met elkaar, ruzie maken, keuzes maken én leven met de gevolgen van die beslissingen." 

En als ze straks weer veilig thuis zijn? "Vraag hoe het was, maar gun je kind ook privacy. Als ze er niet over willen vertellen, vraag dan niet door", vindt Barbé. Ook Van der Wal tempert de verwachtingen. "Je kunt vragen wat het állerleukste is dat ze meegemaakt hebben. Misschien krijg je dan een verhaal, maar waarschijnlijk hoor je het pas over een jaar of tien wat er echt gebeurd is."