'Aangemoedigd door Rusland'
Doodgestoken soldaat doet grenscrisis Polen en Belarus oplaaien
Door Chris Koenis··Aangepast:
Het overlijden van een Poolse soldaat die twee weken geleden door een migrant werd neergestoken, zet het grensconflict tussen Polen en Belarus onder hoogspanning. De Poolse regering spreekt van sabotage onder aanvoering van Rusland en voert vandaag bij de grens een bufferzone in.
Van slechts een handjevol naar ruim 400 pogingen in één weekend: het aantal asielzoekers dat illegaal de grens wil oversteken vanuit Belarus naar Polen is de laatste maanden weer explosief gestegen. Met name rond het woud van Białowieża is het schering en inslag.
Dat leidt tot toegenomen spanningen en incidenten. De Poolse grenswacht zegt dat grenswachters vrijwel dagelijks te maken krijgen met agressie van migranten die de grens willen oversteken. Zij gooien van achter het grenshek met stenen, flessen en brandend hout naar Poolse troepen, waarbij volgens de Poolse autoriteiten al meerdere gewonden zijn gevallen.
Nieuw dieptepunt
Een nieuw dieptepunt in dit langlopende grensconflict kwam afgelopen week. Toen werd duidelijk dat de Poolse soldaat die eind mei was aangevallen door een migrant met een mes, is overleden. De dader zou bij zijn aanval het mes aan een tak hebben bevestigd waardoor het een soort speer werd.
De soldaat, alleen aangeduid met zijn voornaam Mateusz, werd eerst overgebracht naar een lokaal ziekenhuis en vervolgens naar een militair ziekenhuis in de hoofdstad Warschau, waar hij donderdag overleed aan zijn verwondingen.
Het incident vond plaats in aanloop naar de Europese verkiezingen. De Poolse premier Donald Tusk reageerde direct met de aankondiging van een tijdelijke bufferzone van 200 meter aan de grens met Belarus. Daar staat sinds 2022 al een 5,5 meter hoog grenshek dat inmiddels 186 kilometer lang is. Daarmee beslaat het hek bijna de helft van de 418 kilometer lange landgrens tussen beide landen.
Deze bufferzone moet het smokkelen van migranten naar Polen moeilijker maken en het werk van grenswachten, militairen en agenten veiliger. De zone wordt ruim 60 kilometer lang en op de meeste plekken 200 meter breed. Het land trekt in totaal 2,3 miljard euro uit voor het versterken van de grens met Belarus.
Bekijk hier hoe ernstig de situatie aan de grens is:
Woedend op Rusland
"We hebben hier niet te maken met asielzoekers, we hebben te maken met een gecoördineerde, zeer zorgvuldige operatie op vele niveaus om de Poolse grens te doorbreken in een poging het land te destabiliseren", zei premier Tusk. Zijn regering is woedend op Belarus, die op aanvoering van Rusland de EU zou willen overspoelen met migranten. Dit als ideale voedingsbodem voor politieke onrust en de opkomst van ultrarechtse partijen die de gevestigde politieke orde uitdagen.
De Poolse minister van Buitenlandse Zaken Radosław Sikorski legde die vermeende link met Rusland gisteren nog eens haarfijn uit. "Tegenwoordig zijn 90 procent van de mensen die onze soldaten verwonden terwijl ze proberen de Poolse grens te doorbreken, mensen met een Russisch visum. Ze zijn op zijn minst aangemoedigd en misschien zelfs gerekruteerd voor deze operatie, dus we weten wie er achter deze operatie zit en we weten wat het doel ervan is", zei hij in de Poolse media.
Het grensconflict begon drie jaar geleden. Toen ontstond een humanitaire crisis aan de Europese buitengrens. Duizenden migranten, de meesten uit het Midden-Oosten en Afrikaanse landen, werden door de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko naar zijn land gelokt, met de belofte dat zij gemakkelijk via Polen zouden kunnen doorreizen naar de EU. Dit uit wraak voor de sancties die de EU tegen zijn land had ingesteld.
Het grensconflict begon drie jaar geleden. Toen ontstond een humanitaire crisis aan de Europese buitengrens. Duizenden migranten, de meesten uit het Midden-Oosten en Afrikaanse landen, werden door de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko naar zijn land gelokt, met de belofte dat zij gemakkelijk via Polen zouden kunnen doorreizen naar de EU. Dit uit wraak voor de sancties die de EU tegen zijn land had ingesteld.
Polen reageerde met de bouw van zijn grensmuur. Het gevolg: veel migranten kwamen in ijskoude omstandigheden klem te zitten tussen Poolse en Belarussische grenswachten. De migranten raakten onderkoeld, uitgeput of verdronken in hun poging om dan maar via een rivier de oversteek naar Polen te maken.
Met geweld teruggeduwd
Ook de manier waarop de Poolse grenswacht omgaat met de toestroom levert veel kritiek op. Die duwt migranten en asielzoekers op 'onrechtmatige en soms gewelddadige wijze' terug naar Belarus, zeggen mensenrechtenorganisaties waaronder Human Right Watch (HRW).
"Het is onaanvaardbaar dat een EU-land mensen, waarvan velen op de vlucht zijn voor oorlog en onderdrukking, terugdrijft naar wat alleen kan worden omschreven als helse omstandigheden in Belarus", zei HRW-onderzoekster Lydia Gall hier eerder over. Volgens de organisatie zijn bij deze zogenoemde pushbacks zeker 55 doden gevallen, onder wie kinderen.
Migranten die worden teruggedrongen naar Belarus hebben volgens de hulporganisatie te maken met ernstige mishandelingen door Belarussische grenswachten. Ook mogen zij soms het woud van Białowieża niet verlaten. Een Somalische man vertelde in september aan HRW hoe hij veertig dagen lang was tegengehouden om het beboste gebied te verlaten, en getuige was van een Somalische vrouw die hierbij omkwam nadat ze ziek was geworden door gebrek aan voedsel en schoon drinkwater.
Aan die uitzichtloze situatie is tot op de dag van vandaag niet veel veranderd. Veel migranten zijn dat zat en zij bestormen de zwakke plekken van de grens, zo is te zien op videobeelden van bewakingscamera's. Op andere beelden gefilmd door hulpverleners is te zien hoe de Poolse grenswacht daar in sommige gevallen mee omgaat: een op het oog bewusteloze migrant wordt terug de grens overgezet. Wat weer tot woede leidt onder de andere migranten.
"Het wordt steeds erger aan de grens", zegt Agata Kluczewska, die een lokale steungroep leidt die migranten voedsel, medicijnen en transport aanbiedt, tegen nieuwssite InfoMigrants. De aanstaande bufferzone zal in haar ogen de situatie voor de migranten nog moeilijker maken.