Humanitaire crisis aan de Poolse grens: wat kan Europa doen?

De migranten zijn door de Belarussische president Loekasjenko naar zijn land gehaald, met de bedoeling ze door te sturen naar Europa. Het is de wraak van Loekasjenko voor de sancties die de Europese Unie tegen zijn land heeft ingesteld. Hij hoopt zo Europa onder druk te zetten de sancties te beëindigen.  

"Niet toegeven aan de chantage van Loekasjenko", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van Instituut Clingendael. "Loekasjenko wil op deze manier van de sancties afkomen, maar Europa moet juist het tegenovergestelde doen: strengere sancties opleggen en het op die manier heel duur maken voor Loekasjenko om hiermee door te gaan. Zo zou de olie-export en de petrochemische industrie aangepakt kunnen worden, dat doet hem echt pijn."

Ook het internationale betalingsverkeer van Belarus zou aan banden kunnen worden gelegd, zegt hij. "Nadeel van dit soort sancties is altijd wel dat je niet alleen het regime aanpakt, maar dat je ook de bevolking treft die zelf juist tegen hem de straat op is gegaan. De oppositie in Belarus heeft eerder wel gezegd voorstander te zijn van strengere sancties, maar die oppositie spreekt natuurlijk niet voor de hele bevolking."

Alexandr Loekasjenko

Alexandr Loekasjenko wordt gezien als de laatste dictator van Europa. Hij heerst al sinds 1994 over Belarus, voorheen Wit-Rusland genoemd. Vorig jaar augustus won Loekasjenko de presidentsverkiezingen, maar dat ging gepaard met ernstige repressie: de oppositie werd tegengewerkt, sommige mensen werden zelfs gevangen gezet en internationale waarnemers werden niet toegelaten. Na de verkiezingen kwam het tot massale protesten die hardhandig de kop werden ingedrukt. Daarop stelde de EU sancties in.

Die sancties werden nog uitgebreid nadat in mei van dit jaar een vliegtuig van Ryanair dat boven Belarus vloog, gedwongen werd om te landen in Minsk. Aan boord zat namelijk een gevluchte criticus van het bewind. Die werd vervolgens opgepakt.

Niet vliegen op Minsk

Naast het opleggen van nog meer sancties kan Europa ook proberen te voorkomen dat er migranten naar Minsk vliegen, zegt Bob Deen. "Eerder werd al succesvol druk uitgeoefend op Irak om minder naar Belarus te vliegen en om een consulaat van Belarus te sluiten. Daar wordt ook bij andere landen aan gewerkt.

En ook kan het verboden worden om vliegtuigen uit EU-landen te leasen aan de luchtvaartmaatschappij van Belarus. Op die manier kan je de route naar Minsk niet geheel stoppen, maar wel veel moeilijker maken."

Rode Kruis: 'We zien zorgwekkende beelden'

Het Rode Kruis maakt zich zorgen over de humanitaire situatie, vertelt Ralph Severijns van het Rode Kruis. "De beelden die we zien zijn zorgwekkend. We kunnen er nu niet bij, maar op de videobeelden zien we mensen zonder warme kleding, zonder schoenen, mensen die medische hulp nodig hebben, families met kleine kinderen.

Wij willen dat hulporganisaties toegang krijgen tot het gebied. Die moeten daar noodhulp kunnen verstrekken. Daarnaast roepen wij staten op om een humane oplossing te vinden. Volgens het internationaal recht heeft iedereen het recht om op een veilige manier asiel aan te vragen in een land."

Europa moet ook de mogelijkheid bespreken van hekwerken langs de buitengrens. De voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, zei dat na een bezoek aan Warschau. Europese financiering daarvan noemt hij niet uitgesloten.

'Grenshek ligt gevoelig'

Maar lang niet iedereen denkt daar zo over: "Een hek aan de grens van de EU betalen met Europees geld ligt vreselijk gevoelig", zegt Oost-Europadeskundige Deen. "Het is precies 32 jaar geleden dat de Berlijnse muur viel en dat is voor velen een brug te ver. Je zou Polen op een andere manier moeten helpen met de grensbewaking."

Makkelijk is dat niet, zegt hij. "Want Polen wil zelf de controle houden maar misschien dat Frontex (Europees Grenswachtagentschap) kan helpen. Polen zou ook zelf meer kunnen doen, transparanter worden, bijvoorbeeld door journalisten toe te laten. Want nu is er geen onafhankelijke bron in het grensgebied die ons kan vertellen wat er precies gebeurt."

De Duitse bondskanselier Angela Merkel roept de Russische president Poetin op om zijn invloed te gebruiken om een einde te maken aan de inhumane en onacceptabele situatie waarin migranten door Belarus worden gebruikt als instrumenten. Maar volgens onze Rusland-correspondent Eva Hartog gaat dat niet snel gebeuren.

"Belarus heeft feitelijk nog maar één bondgenoot over en dat is Rusland. Dus is het logisch dat men naar Rusland kijkt als enige optie om nog druk op het regime van Loekasjenko te zetten."

Maar Rusland houdt de boot af, zegt ze. "Het gebruikt de crisis om Europa als zwak neer te zetten en wijst op een dubbele standaard. Volgens Moskou zou de EU in het verleden namelijk wel dit soort groepen migranten hebben toegelaten, en doet het nu moeilijk juist omdat het over Loekasjenko gaat. Maar de centrale boodschap vanuit Moskou is dat Europa dit maar zelf met Belarus moet oplossen."

Volgens Hartog komt deze situatie Rusland niet slecht uit. "Net zoals bij andere regionale crisissen zoals in Oekraïne en in Syrië krijgt Rusland een sleutelrol als mediator. Voor Rusland is dat een comfortabele positie: het geeft een positie van macht, maar ondertussen wordt er in Moskou vooral achterover geleund. Een conflict tussen de EU en Belarus drijft Loekasjenko alleen maar nog verder in de armen van Poetin en dat is wat het Kremlin wil. Merkels voorstel zal wellicht tot gesprekken leiden, maar het is zeer onwaarschijnlijk dat Moskou Loekasjenko in dit stadium zal laten vallen."