Radicaal-rechts ruikt zijn kans in Frankrijk: 'Sterke meerderheid is mogelijk'

1. Waarom deze verkiezingen?

Een grote gok en volgens sommige analisten zelfs ronduit roekeloos. De reacties waren niet mals op het plotselinge besluit van Macron tot het ontbinden van het Franse parlement en het uitschrijven van nieuwe verkiezingen. Dat was nog geen drie weken geleden op 9 juni, vlak na het voor de president dramatische uitslag van de Europese Verkiezingen.

De grote winnaar van die verkiezingen was Rassemblement National (RN), de conservatieve anti-immigratiepartij van partijleider Le Pen en haar nieuwe troef, de 28-jarige voorzitter Jordan Bardella. RN haalde ruim 31 procent van de stemmen, liefst twee keer zo veel als Macrons sociaalliberale middenpartij Renaissance.

Die enorme nederlaag bewoog Macron tot zijn onverwachtse besluit. Al kan het uitschrijven van nieuwe verkiezingen al langer een mogelijk plan zijn van Macron. Hij heeft sinds juni 2022 al geen meerderheid meer in het parlement en kan daardoor maar weinig van zijn plannen uitvoeren. Met het uitschrijven van nieuwe verkiezingen hoopt hij op een nieuw mandaat van de kiezer.

2. Hoe wil Macron de verkiezingen dan winnen?

Kort gezegd: door ze te bestempelen als een volksstemming voor of tegen radicaal-rechts. Dat moet alle Fransen verenigen die een 'ruk naar rechts' willen voorkomen en hen massaal naar de stembus lokken. Dit is zeker een sentiment dat leeft in aanloop naar deze verkiezingen: na de uitslag van de Europese Verkiezingen demonstreerden op verschillende plekken in het land tienduizenden Fransen tegen de opkomst van radicaal-rechts.

Al doet in Frankrijk ook een theorie de ronde waarin wordt beweerd dat ook een nederlaag Macron niet slecht uitkomt op de langere termijn. Mocht RN deze verkiezingen winnen, is de kans groot dat de bestuurlijk onervaren Bardella premier wordt. Als hij vervolgens zou falen, zou dat aantonen dat RN een onbekwame regeringspartij is. Die partij zou dan verlies leiden bij de volgende presidentsverkiezingen van 2027. Macron is dat jaar niet herkiesbaar, maar wil koste wat kost voorkomen dat Le Pen of Bardella hem opvolgt als president, is het idee.

3. Welk risico neemt Macron met deze nieuwe verkiezingen?

Macrons verrassende besluit kan hem duur komen te staan. De coalitie van Macron en zijn politieke partners (verzameld onder de naam Ensemble) staat in de peilingen ver achter op zowel RN als het linkse samenwerkingsverband Nouveau Front Populaire, met daarin onder meer de radicaal-linkse partij La France insoumise.

"Als het plan van Macron is om een duidelijke meerderheid in het parlement te herwinnen, werkt dat voorlopig averechts", zegt politicoloog Felix von Nostitz, verbonden aan de Katholieke Universiteit in Lille. "Hij bevindt zich in een zeer zwakke positie. Zijn populariteit onder het Franse volk is in tijden niet zo laag geweest en er leven veel zorgen over koopkracht en immigratie. Het ziet er niet veelbelovend uit voor Macron. Een grote meerderheid voor RN is mogelijk."

Die zwakte blijkt volgens de politiek expert ook uit de waarschuwing die Macron eerder deze week gaf. Hij zei in een interview dat een overwinning voor extreme partijen een 'burgeroorlog' in Frankrijk kan ontketenen. Von Nostitz: "Dit soort taal toont toch wel aan dat ze in paniek raken."  

Duidelijk is wel dat zijn presidentschap niet in gevaar komt. Macron werd in 2022 herkozen als president voor nog eens vijf jaar en zegt dat hij bij welke uitslag dan ook niet zal aftreden. Mocht hij inderdaad zwaar verliezen, dan blijft hij als president verantwoordelijk voor het buitenlands beleid en opperbevelhebber van het Franse leger, maar kan hij in eigen land weinig meer voor elkaar spelen. Voor ieder nieuw plan moet hij dan steun krijgen van zijn tegenstanders.

4. Wat wordt doorslaggevend?

De opkomst bij deze verkiezingen is van groot belang. Niet alleen hoe groot die opkomst is, maar ook wie er komt opdagen. Bij de Europese Verkiezingen in Frankrijk kwam 51,5 procent van de stemgerechtigden opdagen. 

"De huidige verwachting is dat bij deze verkiezingen meer kiezers komen opdagen", zegt Von Nostitz. "Er zijn meer mensen die een volmacht geven aan vrienden en familie als ze zelf hun stem niet kunnen uitbrengen, en ook meer mensen die zich registeren voor stemmen op afstand. Dat is een goede indicatie, al is nog steeds erg onzeker hoeveel mensen daadwerkelijk komen opdagen en wat hen drijft." 

Daarbij spelen ook andere factoren mee, zegt hij. "Het is het begin van de zomer, het EK voetbal is in volle gang en de Tour de France start dit weekend. Veel Fransen zijn niet met politiek bezig." 

Topvoetballer Kylian Mbappé sprak zich uit op het EK tegen extremisme in Frankrijk. Ook riep hij jongeren op om te gaan stemmen. "Het is aan ons om de toekomst van ons land te bepalen", zei de sterspeler van het Franse nationale elftal. Een 'goede en dappere oproep' omdat dit meer jonge kiezers motiveert om hun stem te laten horen, vindt Von Nostitz, maar doorslaggevend zal het niet zijn.

5. Hoe werken de verkiezingen?

De Franse parlementsverkiezingen zijn verdeeld over maximaal twee stemrondes. De eerste ronde is deze zondag, de tweede ronde een week later op zondag 7 juli. Er wordt gestemd per kiesdistrict (waarin ongeveer 100.000 Fransen wonen) op een kandidaat. In totaal worden zo 577 zetels verdeeld voor een periode van 5 jaar.

Om al in de eerste stemronde te winnen, moet een kandidaat minstens 50 procent van de stemmen krijgen en moet daarbij minimaal 25 procent van de geregistreerde kiezers komen opdagen. Dat is zelden het geval, en dus is een tweede stemronde nodig. Daarin mag iedere kandidaat meedoen die in de eerste ronde ten minste 12,5 procent van de stemmen heeft gekregen. De rest valt af.

Vooral die tweede stemronde wordt interessant. Als kiezers hun favoriete kandidaat hebben zien afvallen, of merken dat een bepaald blok dreigt te winnen of verliezen, kunnen zij strategisch gaan stemmen. Dat kan in veel kiesdistricten uitdraaien op de keuze voor of tegen radicaal-rechts.