Boeren kijken wanhopig toe hoe hun schapen sterven: 'Een slagveld'

Normaal beginnen de schapen van Wilbert Verriet te mekkeren als hij hun stal binnenkomt. "Een heerlijk geluid", noemt de boer het. Maar nu is het stil. "Ze zijn te beroerd om de kop op te tillen. Als je geluk hebt komen ze naar de voederbak toe, maar vaak moet ik het voer voor hun neus zetten, in de hoop dat ze gaan eten."

Blauwtong. Wilbert, die een schapenhouderij in het het Gelderse Erlecom heeft, vreesde al voor het virus. Hij vaccineerde zijn schapen allemaal, 'maar de ziekte is toch sterker'. Het wordt overgedragen door de knut, een insect dat familie is van de mug. Het virus is niet besmettelijk, en ook niet gevaarlijk voor mensen. Maar herkauwers, vooral schapen maar ook koeien en geiten, kunnen eraan sterven, zo valt op de site van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) te lezen.  Landelijk zijn er nu meer dan 5000 (mogelijke) gevallen, blijkt uit cijfers. Vorig jaar rond deze tijd waren dat er een stuk minder. 

'Gaat maar door'

32 dieren heeft Wilbert er al aan verloren, 'en het gaat maar door'. Zijn zieke schapen, vooral lammetjes, worden eerst kreupel, kunnen niet goed meer eten en drinken, beginnen te kwijlen, te schuimbekken, en kunnen op een gegeven moment alleen nog maar liggen. "Alle schapenhouders die ik spreek, zeggen hetzelfde: het is afschuwelijk. Een slagveld."

In onderstaande video valt te zien wat het virus met koeien doet:

Ook Jaap Spoelstra, schapenhouder in het Friese Siegerswoude, gaat elke dag 'met buikpijn' naar zijn bijna honderd schapen toe. "Ze zijn zo ziek. En veel van mijn collega's zijn overwerkt. Het is een drama."

Hij kijkt – 'terwijl wij nu praten' – uit op zijn weiland, waar hij net nog vier zieken heeft opgehaald. Die staan nu in de stal. "Uit de zon. En zo kan ik ze beter in de gaten houden." Jaap geeft zijn dieren, zoals de dierenarts adviseerde, pijnstillers via een injectienaald in de spieren, en antibiotica. "Maar dat helpt alleen bij de sterkere. Er ligt er nu sowieso ééntje op sterven. En die andere vier die net binnen staan, daar ben ik ook niet gerust op."

De afgelopen weken heeft hij het zich een paar keer afgevraagd: hoe kan zo'n klein insectje zó veel ellende veroorzaken? "En ook zo snél. Ik kan de éne dag denken: deze staat er goed bij, en de andere dag zie ik het dier op de knietjes naar de waterbak strompelen."

'Nog nooit eerder zo heftig'

Sinds september 2023 zijn er besmettingen met het blauwtongvirus vastgesteld. De laatste keer dat dit virus in Nederland voorkwam was in 2009. Tim van Aken, dierenarts bij Dierenartsengroep Rivierenland, zegt dat deze variant van het blauwtongvirus heftiger is dan ooit. "Dit hadden we niet verwacht. Zeker niet omdat er dit jaar voor het eerste vaccins op de markt waren."

Die vaccins, drie soorten, kwamen via een spoedprocedure op de markt. Van Aken: "Het is nog te vroeg om te zeggen dat de vaccins werken of niet. Daar moet onderzoek naar worden gedaan. Maar als ik naar mijn eigen schapen kijk en naar de dieren die ik bezoek, denk ik dat de klachten in elk geval iets minder erg zijn." 

Wel worden de dieren, vergeleken met vorig jaar, sneller en eerder ziek. "Nu zie je in anderhalve maand een hele kudde ziek worden. Vorig jaar ging daar vaak meerdere maanden overheen." Boeren die gevaccineerde dieren hebben die ernstig ziek worden of sterven, worden door de NVWA opgeroepen dat te melden bij het Bureau Diergeneesmiddelen.

'Rotziekte'

Ook op sociale media delen schapenliefhebbers hun leed. Zowel Jaap als Wilbert zitten in verschillende Facebookgroepen, waar ze verdrietige berichten van collega's lezen. "Onze grote angst is werkelijkheid geworden", schrijft Nathalie Kloosterboer uit Deventer. "Helaas ging het gisteren toch heel erg mis met Silvi." In de ochtend was er volgens Nathalie nog niets aan de hand met het schaap. "Gewoon brokjes eten, gewoon met de kudde mee, gewoon grazen. In de avond: snot, benauwd, hijgen." 

Ze belde de veearts voor overleg, liep weer naar de stal, en daar lag Silvi op haar zij, dood. "Rotziekte. Ze zou lammetjes krijgen in september, maar het mocht niet zo zijn. Wat een onmacht."

Goed blijven drinken

Jaap herkent die onmacht. Toch doet hij wat hij kan. Het is belangrijk dat de schapen goed blijven drinken. Daarom plaatst hij op zo veel mogelijk plekken waterbakken. "Ik maak elke keer de afweging: is het koel genoeg om ze buiten te laten liggen? Want buiten eten ze in elk geval nog wel een beetje gras, dan krijgen ze nog wat vocht binnen. Met vocht is hun overlevingskans het best." Ook geeft hij de dieren natvoer, waar ook meer vocht in zit. 

En ja, Jaap erkent: een groot deel van zijn dieren gaat uiteindelijk naar de slacht. "Maar toch bouw je een band met ze op. Vooral met de schapen die je met de fles hebt grootgebracht, die worden heel mak, komen naar je toe. En sowieso: geen enkele boer wil zijn schapen op deze manier kwijtraken."

Juist door de vaccins denken veel mensen volgens boer Wilbert 'dat het wel meevalt' met het virus nu. "Maar het valt niet mee en mensen moeten dit weten." Dus besloot hij foto's op zijn facebookpagina te plaatsen van een paar van zijn overleden schapen. "Het zijn niet de leukste beelden, maar ik wil laten zien dat die vaccinaties niet de heilige graal zijn. Bij elk rondje dat ik nu door mijn wei maak, weet ik: ik kom met dode en zieke schapen thuis."

Toch blijft hij het doen, en maakt hij meer rondjes dan gemiddeld. "Bij elk ziek schaap denk ik: ik ga voor dit dier zorgen. En dan hoop je maar dat ze op een gegeven moment hun koppie weer omhoog doen."

'Niet te doen'

Er is geen algemeen behandelprotocol, maar dierenarts Van Aken schrijft zware ontstekingsremmers voor, ('een soort prednison maar dan voor schapen'), en pijnstillers, al zijn die niet altijd toereikend genoeg. "Ze kunnen echt heel veel pijn hebben. De ernstige gevallen krijgen er antibiotica bij, vooral om te voorkomen dat ze geen andere infecties krijgen."  

Hij ziet veel boeren met de handen in het haar. "Ook mensen die koeien houden, maar bij schapen is het het ergst." Vooral degenen die honderden schapen hebben, kunnen het virus volgens niet bijbenen. "200 zieke schapen tegelijk behandelen? Met zulke aantallen is het niet te doen."