Rusland rukt op in Afrika, ook dicht bij Europa: 'Horrorscenario voor de NAVO'

Poetin wil niet alleen in Oekraïne zijn macht uitbreiden, ook Afrikaanse landen zijn doelwit. Het Noord-Afrikaanse Libië, een land in burgeroorlog, is een van Ruslands nieuwe prioriteiten, zegt professor Nina Wilén, directeur van het Afrikaprogramma van het Egmont Royal Institute for International Relations in Brussel.

"Door de strategische ligging aan de Middellandse Zee is Libië een belangrijke doorvoerhaven voor het transport van Russische wapens en militairen naar Afrika", zegt Wilén. "Maar ook voor de export van grondstoffen."

Poetin probeert steeds meer voet aan de grond te krijgen. Moskou stuurde dit jaar volgens verschillende media bijna tweeduizend militairen naar de Oost-Libische havenstad Tobruk. Ook werden tonnen aan militair materieel van Syrië naar Libië overgeheveld. 

Zo is Libië een cruciaal logistiek centrum geworden voor de groeiende invloed van de Russen op het Afrikaanse continent. Doel is niet alleen de handel in wapens en grondstoffen, maar ook het mogelijkerwijs dwarszitten van het Westen, bijvoorbeeld door een haven in te richten waar Russische nucleaire onderzeeërs gebruik van kunnen maken.

"Deze Russische ambitie is een horrorscenario voor de NAVO en voor de kersverse secretaris-generaal Mark Rutte", zegt Afrika-correspondent Sophie van Leeuwen. "Een kruisraket in Libië kan zelfs Nederland raken."

Zuidelijke flank van Europa

Russische steun aan militaire leiders, staatsgrepen en bruut geweld tegen burgers leidt ertoe dat mensen zelf de wapens oppakken of vluchten, onder meer naar Europa. Ook drugshandel is een bedreiging voor onze veiligheid.

"Rusland ziet West-Afrika als de zuidelijke flank van Europa", zegt de Nederlandse defensieattaché Wouter van den Hazel. Hij houdt West-Afrika namens Nederland in de gaten vanuit de Malinese hoofdstad Bamako. "Zolang Rusland Afrika destabiliseert, is dat een groeiend probleem voor ons. En we laten het gewoon gebeuren."

Nieuwe basis in Soedan

Op vijfduizend kilometer afstand van Moskou bouwt Rusland nu aan een nieuw militair logistiek centrum. Het land heeft van de regering in Soedan groen licht gekregen voor een basis aan de Rode Zee.

Rusland krijgt controle over de strategische zeeroute in ruil voor steun aan de regering van Soedan, meldt de Amerikaanse denktank Institute for the Study of War. Moskou belooft wapens voor de oorlog in Soedan, die in anderhalf jaar tijd al 20.000 doden heeft veroorzaakt en meer dan 10 miljoen mensen op de vlucht heeft doen slaan.

In de Rode Zee steunen de Russen de Houthi-rebellen die de regio onveilig maken. De Rode Zee is een cruciale doorvoerroute voor miljarden aan producten die westerse landen uit Azië importeren. Door het geweld van de Houthi’s uit Jemen varen veel schepen om, een kostbare aangelegenheid.

Financiering oorlog Oekraïne

En steeds meer Afrikaanse landen kiezen de kant van Moskou. Dit gebeurde de afgelopen jaren na militaire staatsgrepen in Niger, Mali en Burkina Faso. Nieuwe regimes kregen, na het omverwerpen van de regering, militaire steun van de Russische paramilitaire organisatie Wagner of haar opvolger Africa Corps. Vervolgens stuurden de nieuwe leiders alle westerse militairen het land uit.

Vorig jaar kwam Wagner-baas Jevgeni Prigozjin onder verdachte omstandigheden om bij een vliegtuigcrash, nadat hij zich tegen Poetin had gekeerd. De organisatie is geherstructureerd en staat nu onder controle van het Russische ministerie van Defensie onder de naam Africa Corps.

Het 'nieuwe' Africa Corps heeft een grotere opdracht dan Wagner, zegt defensieattaché Van den Hazel. "Wagner was vooral gericht op militaire samenwerking met Afrikaanse landen, het Africa Corps bouwt ook politieke afhankelijkheid van Rusland op. Dat doen de Russische paramilitairen door lokale machthebbers, de militairen die door staatsgrepen aan de macht zijn gekomen, te beschermen. Zo versterkt Rusland de inlichtingendiensten in Burkina Faso om de bevolking af te luisteren en te onderdrukken."

In ruil voor militaire steun en Russische inlichtingendiensten in Afrika, krijgt Moskou toegang tot kostbare grondstoffen in deze bevriende Afrikaanse staten. Goudmijnen bijvoorbeeld, diamanten, maar ook olie en uranium, een grondstof voor kernenergie en nucleaire wapens. Zo vindt Rusland in Afrika nieuwe inkomsten en financiert het dankzij geopolitieke veranderingen op het continent de oorlog in Oekraïne.

Meer steun in Afrika  

Mogelijk is het buurland van Soedan, Tsjaad, het volgende Afrikaanse land dat de kant van Moskou kiest. Frankrijk heeft er als voormalige koloniale macht nog duizend militairen gestationeerd. De vraag is hoe lang dat nog zo blijft. 

"De situatie in Tsjaad is fragiel, als je kijkt naar de geopolitieke toestand in Afrika", zegt professor Wilén. "Vorig jaar is Frankrijk al weggestuurd uit andere landen in de Sahel-regio. Dit jaar zijn Amerikaanse militairen weggestuurd uit Tsjaad. Het is onzeker hoe lang de Fransen er nog welkom zijn, ook omdat de president van Tsjaad inmiddels in gesprek is met Rusland."

Lak aan oorlogsrecht

Niet alleen Russen, ook Afrikaanse militairen zijn welkom om mee te vechten met het Africa Corps in de strijd om macht en grondstoffen. De militie heeft lak aan het oorlogsrecht. Mensenrechten gelden niet, net als destijds bij de Wagner-troepen van Prigozjin. Rusland hoopt met diplomatieke relaties én bruut geweld de grip op het Afrikaanse continent te verstevigen.

Rusland stuurt Afrikaanse militairen die zich aansluiten bij het Africa Corps ook naar Oekraïne. Moskou biedt een salaris dat hoog is voor inwoners van bijvoorbeeld Mali of Liberia. Maar een deel van hen zal dat, aan de Russische frontlinie, met hun leven moeten bekopen.