Klimaattop wordt gehouden in dictatuur Azerbeidzjan: 'Imago oppoetsen'

Dat de klimaattop in Bakoe wordt gehouden, zorgt voor gefronste wenkbrauwen bij mensenrechtenorganisaties. President Ilham Aliyev nam in 2003 het stokje over van zijn vader, Heydar Aliyev. De familie heeft enorme invloed over het land, en regeert met harde hand.

"Azerbeidzjan heeft een alarmerende reputatie op het gebied van mensenrechten, met jarenlange beperkingen van het recht op vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering", schrijft Amnesty International over het land. 

"Vreedzame protesten, waaronder die van milieugroeperingen, worden stelselmatig met geweld onderdrukt. Volgens lokale NGO's zitten er momenteel meer dan 300 mensen gevangen op grond van politiek gemotiveerde aanklachten."

"Het werk van onafhankelijke mediakanalen in Azerbeidzjan wordt ernstig belemmerd door draconische wetten en de constante dreiging van vergelding voor echte of vermeende kritiek op de autoriteiten", schrijft Amnesty verder. Marteling en andere vormen van mishandeling in gevangenschap zijn wijdverspreid in Azerbeidzjan, en straffeloosheid is verankerd.

"Azerbeidzjan is een hele naargeestige, wraakzuchtige dictatuur", zegt ook correspondent Olaf Koens. "Er is nog steeds een klein beetje oppositie in het land, maar dat is ontzettend beperkt. Iedereen die heeft geprobeerd om zijn of haar nek uit te steken tegen het regime, is de afgelopen jaren vervolgd en gearresteerd. Met als gevolg dat er bijna geen tegenspraak meer is."

Oorlog tegen Armenië

Een van de speerpunten van het regime in Azerbeidzjan is de strijd tegen buurland Armenië. "Dat heeft met de geschiedenis te maken", legt Koens uit. "In de jaren negentig hebben ze na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie een hele bloedige oorlog uitgevochten met Armenië. Die oorlog hebben ze min of meer verloren, en sindsdien wilde Azerbeidzjan altijd wraak nemen."

Die wraak kwam in 2020 en 2023. Tijdens de oorlog in 2020 veroverde Azerbeidzjan een groot stuk grondgebied dat het in de jaren negentig had verloren. Er vielen zo'n 7000 doden, zowel militairen als burgers. In 2023 ging Azerbeidzjan opnieuw in de aanval, bij het gebied Nagorno-Karabach, waar bijna de hele bevolking van Armeense afkomst is. Officieel hoorde het gebied al bij Azerbeidzjan, maar het had een autonome status en een eigen regering.

Etnische zuivering

In 2023 blokkeerde het leger van Azerbeidzjan de regio Nagorno-Karabach negen maanden lang, waardoor een dringend tekort aan eten en medicijnen ontstond. Vervolgens viel het leger binnen, onder het mom van 'antiterreur-operaties'. 

"Dit is een perfect voorbeeld van etnische zuivering", zegt Koens. "Een groep mensen is weggedreven omdat ze van een bepaalde etniciteit zijn, en er werd gedreigd met geweld. In het gebied woonden ruim 100.000 mensen. Een jaar geleden is dat etnisch gezuiverd."

"120.000 mensen zijn op de vlucht geslagen, en zij kunnen nooit meer terug", gaat Koens verder. "Wie besloot om te blijven werd opgepakt en achter de tralies gezet. Er zijn mensen gemarteld. Het parlement van Nagorno-Karabach en ook kerken zijn afgebroken."

Imago oppoetsen

Ondanks de oorlog tegen Armenië en de vele mensenrechtenschendingen doet Azerbeidzjan er alles aan om hun land in een positief daglicht te zetten. "Ze zijn al ruim een decennium bezig om zichzelf op de kaart te zetten", zegt Olaf Koens. "Dat doen ze onder andere door grote evenementen te organiseren, zoals de Formule 1 en nu dus COP29."

Dat juist Azerbeidzjan dit jaar de klimaattop organiseert is opvallend, omdat het land veel geld verdient uit de winning van olie en gas. Het is een van de belangrijkste exporteurs van fossiele brandstoffen naar Europa.

De inkomsten van olie en gas vloeien grotendeels naar de familie van president Aliyev, en naar zijn bondgenoten. "De staat speelt een beetje voor Sinterklaas. Er zijn mooie wegen, ziekenhuizen en andere voorzieningen, maar daarvoor moest de bevolking wel haar vrijheid van meningsuiting inleveren. En uiteindelijk ziet de bevolking ook niet veel terug van die grote rijkdom, een groot deel van de bevolking is straatarm."

Kritiek tijdens COP29

De klimaattop helpt het imago van Azerbeidzjan, maar kan ook een moment zijn waarop de internationale gemeenschap de mensenrechtensituatie in het land aan de kaak stelt. "Als de VN zo'n grote conferentie opbouwt, dan wordt dat als het ware ook voor eventjes het grondgebied van de VN", vertelt klimaatspecialist Heleen Ekker van RTL Nieuws. 

"Er is hele strenge beveiliging, en als je daar eenmaal binnen bent, dan heeft de dictatuur eigenlijk geen vat meer op je", zegt Ekker. "Twee jaar geleden was de top in Egypte, waar ook politieke gevangenen vastzitten. Daar werden buiten de conferentie geen demonstraties gehouden zoals in Europa vaker gebeurt, maar binnen het gebied van de conferentie konden wél demonstraties plaatsvinden. Hoewel de vraag natuurlijk altijd blijft, wat gebeurt er als de VN dan weer vertrokken is?"

"Het gastland is ook de voorzitter van de klimaattop", legt Ekker uit. "Dus in die zin heeft natuurlijk een gastland wel ook invloed op wat er gebeurt, op de onderhandelingen en ook op het hele proces."

Klimaat op de agenda

Er komen 40.000 tot 50.000 mensen naar de klimaattop in Azerbeidzjan. Veel wereldleiders zijn aanwezig met grote delegaties, en daarnaast komen er ook activisten en journalisten op af. Toch zijn er ook een aantal opvallende afwezigen: Joe Biden, Xi Jinping, Vladimir Poetin, Emmanuel Macron en Ursula von der Leyen komen allemaal niet zelf; ze sturen hooggeplaatste vertegenwoordigers.

"Er is ook altijd wel kritiek op deze toppen, want iedereen vliegt er naartoe en het is een groot praatcircus", vertelt Heleen Ekker. "Dat is zeker waar, en het leidt ook tot heel veel extra vliegbewegingen. Maar er is volgens experts op dit moment niet echt een alternatief."

"De wetenschap zegt dat de uitstoot echt snel naar beneden moet, en landen moeten daar ook hun economie op aanpassen. Dan is het toch wel belangrijk dat je elkaar geregeld spreekt en heldere afspraken maakt. Het is een wereldwijd probleem, wat niet één land of één continent kan oplossen."