Rode hesjes tussen zwaarbewapende Hamas-leden: deze mensen halen gijzelaars Gaza op

Tijdens de vrijlatingen vallen ze op, rode puntjes in de mensenmassa. De kleur die aangeeft: wij zijn van het Rode Kruis, wij zijn onpartijdig in dit conflict. In Gaza doen de medewerkers van het Rode Kruis tussen tientallen zwaarbewapende Hamas-leden hun werk, zo zie je in onderstaande video:

Ferme passen, concentratie op de gezichten. Soms met een clipboard in de handen wordt overleg gevoerd met Hamas-leden. Zodra de gijzelaars in de witte auto van de hulporganisatie zitten, gaat de deur met een stevige klap dicht. En dan, richting de grens.

Gedurende het fragiele staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas wil het Rode Kruis aan RTL Nieuws geen interviews geven over de vrijlatingen. Openlijk over de vrijlatingen spreken zou de veiligheid van de operaties in gevaar kunnen brengen. Eén keer zei Sarah Davies van het ICRC er kort iets over tegen de BBC.

'Meer dan een autoritje'

Ze vertelde hoe voor de vrijlatingen een team van specialisten wordt aangesteld. Mensen die zijn getraind op dit soort situaties, sommigen hebben vergelijkbare operaties gedaan in het verleden.

"Dit is meer dan gewoon een autoritje", zegt Davies tegen de Britse omroep. "Deze handelingen lijken misschien eenvoudig, maar ze zijn in feite zeer complex en vereisen strenge veiligheidsmaatregelen om de risico's voor de betrokkenen tot een minimum te beperken."

Er gaat een strakke planning aan vooraf, vertelt de hulporganisatie. Meerdere scenario's van wat mis kan gaan worden doorgesproken. Zo worden er verschillende routes uitgestippeld naar de locaties in Gaza, omdat 'de veiligste route op elk moment kan veranderen'.

"Uit eerdere ervaringen, hier en op andere plekken in de wereld, weten we dat de logistiek en de laatste details op elk moment kunnen veranderen, zelfs – en vooral – tijdens de operaties zelf", zegt Davies tegen de BBC. Er gaan ook medisch personeel en wapenspecialisten mee, en er is continu contact met de autoriteiten van beide partijen in het conflict.

Instabiel staakt-het-vuren

Scenario's van wat mis kan gaan, zijn er genoeg. "Het bestand tussen Israël en Hamas was vanaf het begin instabiel en die instabiliteit is alleen maar groter geworden", legt Midden-Oostencorrespondent Pepijn Nagtzaam uit. 

"Sinds de eerste week is er veel onenigheid. Hamas blijf Israël beschuldigen van het schenden van het staakt-het-vuren. Israël bombardeert nog steeds, en liet minder hulpgoederen zoals medische voorraden, containerwoningen en brandstof toe dan was afgesproken."

Rode kruis begeleidde meer dan 20 vrijlatingen in Gaza

Sinds het staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas op 19 januari begeleidde het Internationale Rode Kruis (ICRC) de vrijlating van 21 Israëlische gijzelaars in Gaza en 766 Palestijnse gevangenen in Israël. Het ICRC treedt op als neutrale partij. De humanitaire organisatie voert geen onderhandelingen uit.

"Israël beschuldigt Hamas ervan dat die zich ook misdraagt. De eerste uitruil verliep chaotisch: de gijzelaars moesten door een massa mensen heen en moesten paraderen voor een menigte. In Israël is ook woede over hoe sommige gijzelaars eruitzien: sterk vermagerd en verzwakt."

Bij de vrijlating van gijzelaars in Gaza en het vrijlaten van de Palestijnse gevangenen ligt daarom de druk hoog, zegt Nagtzaam. Ook de vrijlating van drie gijzelaars vandaag werd in eerste instantie door Hamas uitgesteld, omdat Israël zich volgens de beweging niet aan de afspraken hield. "Er hoeft maar iets mis te gaan en het staakt-het-vuren wordt gebroken, en de oorlog breekt weer in alle hevigheid uit."

'Stressvol en heftig werk'

"Elke vrijlating is anders, er is geen handboek", beaamt traumapsycholoog Kaz de Jong van Artsen zonder Grenzen (AzG). Die organisatie biedt medische noodhulp in Gaza, maar is niet betrokken bij de vrijlating van gijzelaars daar. De Jong heeft wel ervaring met de bevrijding van gijzelaars buiten Gaza.

De traumapsycholoog noemt het werk 'stressvol en heftig', maar geeft ook direct aan dat het wordt gedaan door 'uitermate getrainde mensen'.

Net als Davies van het Rode Kruis, zegt De Jong dat de medewerkers die naar dit soort situaties worden gestuurd tot in de puntjes zijn voorbereid. Zo hebben de medewerkers protocollen. "Er wordt vaak afgesproken waar de grenzen liggen. Gebeurt dit? Dan stoppen we ermee. Gebeurt er dat? Dan kun je deze stap zetten."

Omgaan met hoge druk

Die uitgebreide voorbereiding zorgt er volgens De Jong mede voor dat het team goed in staat is om te gaan met de druk en spanning.

Buiten een soepele overdracht zijn de medewerkers van de humanitaire organisatie ook verantwoordelijk voor het welzijn van de bevrijde gijzelaars. Tijdens het transport wordt volgens de traumapsycholoog vaak gesproken over 'ditjes en datjes'. Pas als het team met de gijzelaar is aangekomen in een 'controleerbare veilige omgeving' worden verdere stappen ondernomen.

"Er wordt een gezondheidscheck gedaan, zowel fysiek als mentaal. Sommige mensen die lang hebben vastgezeten zijn enorm getraumatiseerd en durven of willen niets zeggen. Anderen zijn zo blij dat ze vrij zijn dat ze in huilen uitbarsten. We vragen hen of ze familie willen spreken, en zo ja wie."

'Afgeleerd om eigen keuzes te maken'

Volgens de traumapsycholoog is het belangrijk om de vrijgekomen gijzelaars eigen keuzes te laten maken. "Ze bepalen zelf wanneer ze gaan eten en douchen, want als je gevangengezet wordt heb je die keuzes niet meer. De controle over je leven ben je kwijtgeraakt. Mensen die dat langdurig hebben meegemaakt hebben afgeleerd om eigen keuzes te maken. Daarom zeggen wij: je bent nu vrij, je mag zelf kiezen wat je doet."

Het valt De Jong dan ook op dat tot nu toe de gijzelaars met zo'n groot publiek vertoon worden onthaald. Normaal gesproken gebeurt een bevrijding heel discreet. Het is 'absoluut niet goed voor de meeste mensen' om ze op die manier bloot te stellen, zegt hij.

Oorlog tussen Israël en Hamas

Op 7 oktober 2023 viel Hamas Israël aan. Er werden 1200 mensen gedood en 251 mensen gegijzeld, onder wie kinderen. Israël reageerde door Gaza aan te vallen. Ruim 15 maanden werd het gebied gebombardeerd, daarbij zijn volgens Hamas meer dan 47.000 Palestijnen gedood.

Het staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas ging vorige maand in. Er is afgesproken dat Israëlische gijzelaars stapsgewijs worden geruild voor Palestijnse gevangenen. Het bestand is opgedeeld in drie fasen, die uiteindelijk moeten leiden tot een volledig staakt-het-vuren.

"Stel je voor dat je maanden hebt vastgezeten zonder daglicht, in omstandigheden waarbij elk geluid iets kon betekenen. Dan kom je opeens buiten in fel licht in een mensenmenigte met een orkaan van geluid. Vervolgens staat er dan een camera bij als jij voor het eerst je familie weer ziet. Alle privacy wordt hun ontnomen. Dat is schadelijk en doet veel met een brein." Ook het Rode Kruis zelf roept de strijdende partijen op om de vrijlatingen achter gesloten deuren te laten plaatsvinden.

Mediacampagne

Camera's bij herenigingen, gijzelaars die goodiebags meekrijgen van Hamas, gijzelaars op een podium: het gebeurt niet zomaar. "De vrijlating van gijzelaars wordt door beide partijen in dit conflict gebruikt als mediacampagne", zegt Nagtzaam. 

"Hamas toont gijzelaars aan het volk, en wil laten zien dat ze nog steeds stevig aan de macht zijn. Israël benadrukt de wandaden van Hamas, viert dat het lukt om na maanden van oorlog nog gijzelaars eindelijk levend terug te krijgen."