Na stroomstoring wil Spanje antwoorden, maar er komen juist vragen bij

De stroomuitval die zich negentien seconden voor de landelijke black-out voordeed, gebeurde in het zuiden van Spanje en werd snel verholpen, vertelde de Spaanse minister van Energietransitie, Sara Aagesen in een tv-interview dat op het uur nauwkeurig een week na het begin van de grote black-out werd uitgezonden. Aagesen zei dat de 'nieuwe' storing aan het licht is gekomen, toen de afgelopen dagen onderzoek werd gedaan. Ze was er niet eerder actief over geïnformeerd door het energiebedrijf of de netwerkbeheerder. 

Negentien seconden na deze 'nieuwe' storing begon dus de grote black-out. Toen die op schermen zichtbaar werd, was er geen houden aan. Vijf seconden later was in heel Spanje en ook in buurland Portugal de elektriciteit weg. Op sommige plekken duurde de storing meer dan tien uur.

Analyse van 750.000.000 data

Veel Spanjaarden hadden verwacht en gehoopt dat Aagesen in het interview zou komen met een verklaring over vorige week maandag. Stap in Spanje in het openbaar vervoer, ga een paar minuten op een schoolplein vol ouders staan, of zet een radioprogramma aan waar luisteraars kunnen inbellen, en van alle kanten is de roep om antwoorden en het ongeduld over het uitblijven daarvan te horen.

Het geduld van Spanje wordt nog wat langer op de proef gesteld, want volgens de minister van Energietransitie moet het onderzoek eigenlijk nog van start. "Het onderzoek beperkt zich niet tot de vijf seconden waarin de energie nul bereikte", zei de minister. "Er wordt ook gekeken naar alles wat daaraan voorafging. Er zullen meer dan 750 miljoen data worden geanalyseerd en er zal naar iedere hypothese worden gekeken voor er een uitkomst is."

Nederlander Boelo Cromheecke was in Lissabon aan het werk op zijn laptop toen ineens alle stroom uitviel. 

Veel Spanjaarden zeggen niet te begrijpen waarom het zo lang moet duren. In Spaanse media verschijnt de ene na de andere ingenieur op het gebied van energie, die uitlegt dat alles wijst op een plotseling en volledig wegvallen van energie die wordt opgewekt met zon en wind. 

Zonneparken en windmolens leverden tot vlak voor de stroomstoring begon rond 60% van de energie die op dat moment werd gevraagd door Spaanse huishoudens en bedrijven. In eerste publicaties door energiebedrijven over de black-out lijkt het er inderdaad op dat de storing begon door het wegvallen van rond 60% van de gevraagde energie. Kerncentrales, waarvan Spanje er acht heeft, zouden zichzelf na het wegvallen van die 60% meteen automatisch hebben uitgeschakeld. Volgens experts is dat een veiligheidsprocedure op het moment dat kerncentrales worden overvraagd, om zo ongelukken te voorkomen. 

'Zeer simplistische uitleg'

Volgens minister Aagesen is met de door ingenieurs gegeven hypothese nog lang geen afdoende verklaring te geven. Zij spreekt van een 'zeer simplistische analyse die voorbijgaat aan vele variabelen'. De minister wil daarom hernieuwbare energiebronnen niet aanwijzen als de oorzaak van de black-out. 

Zelfs als de storing begon bij zonneparken en windmolens, is nog steeds de vraag waarom de aanvoer van hernieuwbare energie stopte. Daar zouden technische verklaringen voor kunnen zijn, maar een cyberaanval door hackers of een buitenlands leger, gericht op zonneparken en windmolens, is ook nog steeds niet uitgesloten.

De oppositie in het Spaanse parlement wil na de black-out van vorige week voorlopig geen extra hernieuwbare energie en juist wel de Spaanse kerncentrales langer open houden dan gepland. Als de regering in onveranderd tempo doorgaat met het in gebruik nemen van meer zonneparken en windmolens 'wordt ideologie boven technologie geplaatst', zegt parlementariër Paloma Martín, lid van de conservatieve Partido Popular (PP). Zij wil eerst alle antwoorden, voor verder wordt gedacht over uitbreiding van het aantal zonnepanelen en windmolens.

'Compleet plichtsverzuim'

Volgens Martín was bij een deel van het kabinet en ook bij hoge ambtenaren van het ministerie van Energietransitie bekend dat er problemen dreigden in het Spaanse energienetwerk. Europese instanties zouden volgens Martín hebben gewaarschuwd dat de hoeveelheid zonne- en windenergie in Spanje te snel groeide, in verhouding tot bestaande energiecentrales. Dat zou hebben geleid hebben tot een instabiel netwerk en uiteindelijk de grote storing.

"Er is sprake geweest van compleet plichtsverzuim", zegt Martin. "De regering kende de risico's en heeft nagelaten daar actie op te ondernemen. De gevolgen hebben miljoenen mensen getroffen. Premier Sánchez, minister Aagesen en de directeur van de Spaanse netwerkbeheerder moeten hun verantwoordelijkheid nemen."

Paloma Martín en alle ongeduldige Spanjaarden zullen nog langer moeten wachten. Volgens minister Aagesen heeft haar ministerie nog lang niet alle data binnen die nodig is om tot een alomvattende conclusie te komen. 

De minister heeft een ultimatum gesteld aan alle Spaanse energiebedrijven. Die moeten uiterlijk volgende week maandag alle 750 miljoen gegevens inleveren waar Aagesen om heeft gevraagd. Pas daarna gaan twee onderzoekscommissies aan de slag. Er is gekozen voor twee commissies, in plaats van een, onder meer om tunnelvisie te voorkomen.

Roep om Europees onderzoek

Spanjes buurland Portugal, dat ook langdurig zonder stroom zat, wil dat er een Europees onderzoek komt naar alle facetten van de black-out. Dat zou zich onder meer moeten richten op de vraag hoe het kon gebeuren dat vrijwel tegelijk met het wegvallen van de stroom in grote delen van Spanje en Portugal ook 5G en mobiele telefonie uitvielen. 

In draaiboeken voor grote storingen als die van vorige week, staat dat na het uitvallen van de elektriciteit het mobiele netwerk nog zo'n twee uur zou moeten blijven functioneren. Spanje vindt de Spaanse onderzoeken voldoende, maar Portugals rechtse regering vertrouwt er niet op dat uit de onderzoeken waartoe Spanjes linkse regering opdracht geeft, objectieve resultaten komen.

Schade door de black-out: 8 miljard euro

De vereniging voor het Spaanse midden- en kleinbedrijf heeft berekend dat het mkb 4 miljard schade heeft geleden door de black-out van vorige week. De vereniging voor grote Spaanse bedrijven zegt dat hun leden 1,3 miljard schade hebben. Spaanse zzp'er zouden gezamenlijk een schade hebben van 1,4 miljard euro. Samen is dat 6,7 miljard euro. In buurland Portugal wordt de schade geschat op ruim een miljard euro. Veel verzekeraars wachten eerst alle onderzoeken af, voor ze besluiten of ze uitkeren.

Het zijn nog kleine bedragen, vergeleken bij de investeringen die volgens Eurelectric, de Europese branchevereniging voor elektriciteit, nodig zijn, om het netwerk toekomstbestendig te maken. "De stroomuitval toonde de noodzaak van modernisering in de heel Europa", zegt Kristina Ruby namens Eurelectric. Zij schat de kosten daarvan voor de hele EU op 2 biljoen euro in de komende 25 jaar.