Hoe veilig is het coronavaccin? Dit moet je weten

Na hoopvolle berichten over twee werkzame coronavaccins komt het moment dat er in Nederland gevaccineerd zal gaan worden steeds dichterbij. 

Oproep

Dat is voor veel mensen best spannend, blijkt uit de honderden reacties die we kregen na oproepen via onze site, Facebookpagina en Instagramaccount om vragen in te sturen over het vaccineren.

We legden de meestgestelde vragen voor aan drie experts:

• Vaccinoloog Anke Huckriede (UMC Groningen)
• Immunoloog Marjolein van Egmond (Amsterdam UMC)
• Ton de Boer, voorzitter van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG)

1. Wat zit er allemaal in het vaccin? 

"Dat verschilt per soort vaccin", zegt Huckriede. "De nieuwe coronvaccins van BionTech/Pfizer en van Moderna bevatten in ieder geval RNA, dat zijn nucleïnezuren die ook in onze eigen cellen in grote hoeveelheid voorkomen. Verder zitten er vetbolletjes in (lipid nanoparticles). De precieze samenstelling van de vaccins wordt niet bekendgemaakt door de fabrikanten."

RNA is het hoofdbestanddeel, beaamt Van Egmond. "Daarnaast zitten er stoffen in om het vaccin te conserveren, zodat het niet bederft als je het langer wilt bewaren."

Voor de precieze samenstelling moeten we uiteindelijk bij het Europees Medicijnagentschap (EMA) zijn, zegt De Boer. "Alle informatie over het product en wat er allemaal precies inzit staat, zodra een vaccin is goedgekeurd, op de website. Ook is de bijsluiter vanaf dat moment terug te vinden op de Geneesmiddeleninformatiebank."

2. Is er al iets bekend over bijwerkingen?  

"Voorlopig lijken de bijwerkingen heel erg mee te vallen", zegt Van Egmond. "Wat we vaak zien, is dat mensen spierpijn krijgen. Ook kunnen ze een rode plek krijgen, of zich even niet lekker voelen of hoofdpijn krijgen na het vaccineren. Dat is niet ernstig, het kan erop duiden dat het afweersysteem geactiveerd wordt. Je kunt je dus wat grieperig voelen, maar dat is na een dag voorbij. Er zijn tot nu toe geen ernstige bijwerkingen gemeld."

Volgens Huckriede zijn de bijwerkingen van het coronavaccin vermoedelijk 'iets sterker dan bij de griepprik'. "U moet rekenen op wat pijn op de plek van inenting en een grieperig gevoel (moeheid, spierpijn, eventueel verhoging) voor 1 tot 2 dagen. Dit zijn tekenen dat het immuunsysteem goed aanspringt na de vaccinatie, dus in principe positief. In zeldzame gevallen (circa 2 tot 4 procent van de inentingen) kunnen pijn en/of een grieperig gevoel iets heviger zijn. In alle gevallen waren deze bijwerkingen binnen enkele dagen verdwenen."

3. Wat weten we van de bijwerkingen op lange termijn?

"Op dit moment kunnen we nog niets zeggen over bijwerkingen op lange termijn", zegt Huckriede. "De eerste inentingen bij proefpersonen zijn immers pas zo'n 4 maanden geleden begonnen. In deze periode zijn geen ernstige bijwerkingen opgetreden. RNA-vaccins zijn tot nu toe nog niet op grote schaal gebruikt en over langetermijngevolgen is daarom niets bekend. Voor andere vaccins zijn die echter uiterst zeldzaam."

Dat beaamt Van Egmond: "Er zijn geen garanties te geven, maar als vaccins bijwerkingen hebben, is dat meestal op de korte termijn. Vaccins staan niet bekend om ernstige bijwerkingen op de lange termijn."

4. Is het vaccin ook getest op ouderen of mensen met een zwakke gezondheid?

Ja, de vaccins worden ook op ouderen en mensen met zwakke gezondheid getest, zegt Huckriede. "Bij ouderen waren de directe bijwerkingen over het algemeen minder dan bij jongeren. Dit heeft wellicht te maken met het feit dat het immuunsysteem van ouderen wat zwakker reageert. De beschermende werking voor zover we die nu kennen was bij ouderen even goed als bij jongeren."

5. Kun je als je zelf gevaccineerd bent toch iemand besmetten?

"Dat weten we nog niet", zegt Van Egmond. "Maar dat is zeker een heel belangrijke vraag die onderzocht moet worden. Tot we op deze vraag het antwoord hebben, is het verstandig om anderhalve meter afstand te houden tot anderen, ook als je al gevaccineerd bent."

6. Weet je straks welk vaccin je krijgt? Kun je bijvoorbeeld kiezen voor Modern, Pfizer of een andere fabrikant?

Van Egmond: "Ik denk het niet, op dit moment mogen we blij zijn met alles wat we krijgen. Ik denk ook niet dat het uitmaakt, beide vaccins zijn vrijwel op dezelfde manier gemaakt. Het grootste verschil zit 'm in hoe het vaccin bewaard moet worden: Moderna kan gewoon in de koelkast of vriezer, en Pfizer moet op min 80 graden bewaard worden, dat is dus ingewikkelder."

Zo zullen kleinere huisartsenpraktijken waarschijnlijk voor Moderna gaan, zegt Van Egmond. Ziekenhuizen kunnen het Pfizer-vaccin wél goed bewaren.

7. Krijgen mensen met astma voorrang bij de vaccinatie?

Huckriede: "Ja, waarschijnlijk wel. De Gezondheidsraad heeft inderdaad geadviseerd om mensen met astma voorrang te geven bij vaccinatie, net als een aantal andere kwetsbare groepen. Het is nog afwachten wat het kabinet met dit advies gaat doen."

8. Is het vaccin veilig voor zwangere vrouwen?

"Dit is niet onderzocht in de nu lopende trials, voor zover ik weet", zegt Huckriede. "Aangezien er nog geen RNA-vaccins op de markt zijn, is hier vermoedelijk weinig kennis over. Andere vaccins, bijvoorbeeld de griepprik, zijn wel veilig voor zwangeren en kunnen juist voorkomen dat ze een infectie moeten doormaken die bij hen vaak bijzonder ernstig verloopt."

9. Krijgen mensen die al corona gehad hebben ook een vaccin?

De Boer: "Het is nog onvoldoende bekend of iemand die het coronavirus heeft doorgemaakt voldoende antistoffen heeft opgebouwd en hoe lang deze stoffen in het lichaam blijven. Daarom worden al deze vragen door de onderzoekers meegenomen in de ontwikkeling van een vaccin. Of mensen die al in aanraking zijn geweest met het coronavirus alsnog het vaccin moeten krijgen, is dus nog niet bekend."

Van Egmond: "Mogelijk wel, afhankelijk van wanneer je corona hebt gehad. Als je al een maand nadat je corona hebt gehad het vaccin krijgt, heeft het nog weinig zin, want dan heb je zelf nog veel antistoffen. Maar als je een jaar geleden corona hebt gehad, heb je waarschijnlijk al minder antistoffen. Dan is het goed om voor de zekerheid een vaccin te krijgen." Sowieso kan het geen kwaad: "Het afweersysteem werkt zo dat, als je twee keer wordt blootgesteld, het alleen maar sterker wordt."

10. Wat gebeurt er als het coronavirus muteert?

De Boer: "Ieder virus muteert in zekere mate, maar in welke snelheid dit gebeurt verschilt per virus. Voor nu lijkt het er nog niet op dat het coronavirus zich dusdanig muteert in mensen, dat dit gevolgen heeft voor de werkzaamheid van de vaccins die in ontwikkeling zijn. Uiteraard houden we alle onderzoeken nauwlettend in de gaten. Mocht het zo zijn dat het virus toch zodanig muteert dat dit gevolgen heeft voor de werkzaamheid, dan kunnen de vaccins daarop aangepast worden."

11. Hoe kan een vaccin in zo'n korte tijd gemaakt en getest zijn? Normaal gaat daar jaren overheen. Is het nu wel veilig?

De Boer: "Allereerst kunnen onderzoekers die werken aan het vaccin voortborduren op eerdere ervaringen en kennis over vaccinontwikkeling,. Hierdoor weten ze al het een en ander over de veiligheid van hun kandidaatvaccin en hoeven zij het wiel niet opnieuw uit te vinden. Daarnaast kunnen zij verschillende fases uit het onderzoek samenvoegen of tegelijkertijd uitvoeren, waar deze normaal gesproken elkaar opvolgen. Dit scheelt tijd. Het gaat dus vooral efficiënter."

Er worden geen controles overgeslagen, zegt De Boer. "We slaan geen belangrijke stappen over en leveren zeker niet in op de veiligheid. We beoordelen een vaccin tegen Covid-19 namelijk hetzelfde als ieder ander vaccin. Daarnaast wordt nu veel meer tijd en geld vrijgemaakt voor de ontwikkeling van een coronavaccin omdat het belang wereldwijd enorm groot is."

12. Is één keer inenten genoeg?

Nee, zowel bij Moderna als Pfizer heb je twee keer een inenting nodig.

13. Hoe lang ben je beschermd met een coronavaccin?

"Dat is een heel belangrijke vraag die op dit moment nog niet te beantwoorden is", zegt Huckriede, "omdat het vaccin pas sinds kort werd toegediend, en we dus niet weten hoe lang het werkt." En Van Egmond zegt: "Het is echt afwachten. Alle mensen in die trial worden de komende tijd gevolgd. Worden ze toch nog ziek, krijgen ze bijwerkingen? Pas als over een tijdje weten we hoe lang het vaccin werkt."

14. Worden zorgmedewerkers verplicht zich te vaccineren?

"Dat kan ik me niet voorstellen", zegt Van Egmond. "Je kunt mensen niet verplichten om te zich te laten vaccineren. Wel kan het zijn dat bepaalde werkzaamheden niet kunnen worden uitgevoerd als je niet gevaccineerd bent. Maar verplichten mag niet. Iedereen heeft het recht om nee te zeggen tegen een vaccin, ook als zorgmedewerker."

Wel is het zo dat zorgmedewerkers waarschijnlijk voorrang krijgen bij het vaccinatieprogramma, zegt Huckriede." De Gezondheidsraad heeft ook voor zorgmedewerkers met direct patiëntencontact voorrang bij vaccinatie aanbevolen."

15. Welk vaccin komt als eerste beschikbaar en hoeveel vaccins krijgen we?

"Dat is afwachten, waarschijnlijk dat van Pfizer of Moderna", zegt Huckriede. "Het gaat erom hoe snel de vaccins worden goedgekeurd en hoe snel de fabrikanten ze kunnen maken."

Op de website van de Koninklijk Nederlandse Vereniging voor Microbiologie wordt bijgehouden hoe het staat met de verschillende vaccins. Op dit moment is dit de stand van zaken:

16. Kan iemand allergisch zijn voor het vaccin?

"Dat kan, maar is heel zeldzaam", zegt Van Egmond. "In zeer zeldzame gevallen kan iemand allergisch zijn voor de hulpstoffen in een vaccin. Dat kan wel ernstige gevolgen hebben, er kan dan sprake zijn van een anafylactische shock. Als je al eerder een allergische reactie hebt gehad op een vaccin is het wel goed om dit de komende tijd te bespreken met je huisarts", adviseert ze.

17. Is het al te zeggen wanneer de eerste mensen zullen worden gevaccineerd?

Van Egmond: "Nee, dat is nog niet duidelijk. Sowieso moeten ze eerst door de Europese autoriteiten goedgekeurd worden en daarvoor moeten de bedrijven hun volledige dossiers indienen, wat tot nu toe nog niet is gebeurd. Daarna moet nagedacht worden over logistiek: hoe ga je miljoenen mensen inenten? Maar om toch een antwoord te geven op de vraag: de schattingen zijn nu dat begin volgend jaar de eerste Nederlanders kunnen worden ingeënt."