Wéér een oorlog en wéér is het opletten: deze misleidende beelden gaan rond op sociale media

Ze worden nog steeds veelvuldig gedeeld: verschillende videobeelden van parachutisten, omschreven als strijders van Hamas tijdens de verrassingsaanval op Israël. Te zien is onder andere hoe een grote groep met een parachute landt op een druk sportveldcomplex, vol kinderen en gezinnen.

Vervolgens zouden ze Israëlische burgers aanvallen, zo staat in de inmiddels verwijderde originele post.

Een totale verkeerde voorstelling van zaken.

Het zijn parachutespringers in Caïro, Egypte. De video's staan ​​in ieder geval al sinds september online. Het gaat onder andere om deze beelden:

Persbureau AP

De beelden zijn de afgelopen dagen duizenden keren gedeeld op X, voorheen Twitter. Een versie op TikTok is ruim 38.000 keer bekeken. Persbureau AP heeft er een apart bericht aan gewijd op een speciale pagina voor factchecks.

Even voor de duidelijkheid: Hamas heeft wel paragliders ingezet om enkele strijders over de grens tussen Gaza en Zuid-Israël te krijgen, maar in dit geval gaat het om beelden uit Egypte. De oplettende kijker ziet de naam van een sportclub uit Cairo op een T-shirt. Zo zijn er nog meer aanwijzingen. Op andere beelden is op de voorgrond een Egyptische militaire academie te zien.

Verificatiedienst

Persbureaus zoals AP hebben een speciale verificatiedienst. Nieuwswaardige beelden die veelvuldig rondgaan op sociale media worden onderworpen aan een onderzoek. "Als een onwaar verhaal online aan populariteit wint, maken we daar een apart factcheck-verhaal over dat het ware verhaal vertelt", schrijft het persbureau.

Valse informatie herkennen

Hoe herken je valse informatie? Eén belangrijke, laagdrempelige manier, is checken of de locatie overeenkomt met beelden van diezelfde plek in Google Maps. In dit geval is het blauwe hek zeer herkenbaar op foto's uit Cairo.

"Dat is een voor de hand liggende en een van de meest betrouwbare methodes", zegt Thomas van Linge, die zich als freelance journalist heeft gespecialiseerd in het controleren van informatie op sociale media.

"Maar het vergt toch wel aardig wat onderzoek. Wat nog veel makkelijker is en wat mensen thuis ook kunnen doen is de foto uploaden op Google en de afbeeldingsbron zoeken. Als je de foto in een oud nieuwsartikel ziet, dan weet gelijk dat er iets niet klopt."

'Ziet dit eruit als Israël of Gaza?'

Dan vallen ook andere aanwijzingen op. Zoals in het geval van de parachutisten: de toeschouwers lijken niet erg van streek. Er zijn zelfs vrouwen en kinderen die naar de parachutisten toe rennen. Bovendien zien we op de beelden ook gewone parachutes, waarvoor een vliegtuig de lucht in gegaan moet zijn. Bij de aanval in Israël ging het om gemotoriseerde paragliders.

"Bij sommige beelden, en dat klikt misschien een beetje dom, kun je het zelf ook wel nagaan. Stel jezelf de vraag: ziet dit eruit als Israël of Gaza? Zoals een rij vrachtwagens met hulpgoederen op een snelweg naast een groen bos. Nee, dat was niet een Egyptisch konvooi zoals iemand schreef, maar een Russisch konvooi op weg naar Oekraïne. De president van Colombia is daar ook ingetrapt. Dan sta je wel in je hemd."

Van Linge deelde zijn bevindingen met zijn 144.000 volgers:

Een team van factcheckers

ANP, Reuters, AP: nieuwsorganisaties zoals RTL Nieuws zijn afnemer van berichten van dit soort persbureaus, als aanvulling op het werk van de eigen redacteuren, verslaggevers en correspondenten.

ENEX

Naast persbureaus zijn er ook journalistieke samenwerkingsverbanden. RTL Nieuws maakt onderdeel uit van de European News Exchange(ENEX), een vereniging van 's werelds grootste commerciële tv-omroepen die verhalen uitwisselen. Bij ENEX werken ook mensen die, soms op verzoek van redacteuren, beeld verifiëren dat rondgaat op sociale media.

RTL Deutschland

Bij RTL Deutschland, ook lid van ENEX, werkt een groot team van factcheckers. Via een online platform is deze ENEX-partner ook bereikbaar voor RTL Nieuws. Zo houden redacties ook elkaar op de hoogte of beeld wel of niet betrouwbaar is.

Er zijn meer factcheckers zoals Thomas van Linge. Bij grotere nieuwsorganisaties zijn speciale teams die zich hiermee bezighouden (zie kader). Bij de Volkskrant schreef Ana van Es een aantal berichten over de bewering dat Hamasstrijders baby's zouden hebben onthoofd. Daarvoor blijkt geen hard bewijs, terwijl het veelvuldig werd gedeeld op sociale media.

Shayan Sardarizadeh factcheckt voor de BBC. Hij deelt zijn bevindingen, zoals over een video waarin een schietende helikopter te zien is, ook met zijn volgers. "Deze video is niet van het huidige conflict tussen Israël en Hamas. Het komt uit de videogame Arma 3."

Geen fosforbommen op Gaza

Hij wijst ook op een video, zo'n 300.000 keer bekeken, waarin (op het moment van schrijven) ten onrechte wordt beweerd dat Israël witte fosforbommen op Gaza laat vallen. "De video is uit maart en toont hoe Rusland brandbommen gebruikt in Vuhledar, Oekraïne."

Van Linge: "De video van de witte fosfor deed afgelopen nacht weer veel de ronde." Hier ging het om:

Is sociale media niet te vertrouwen?

Wie de tijdlijnen van de factcheck-journalisten bekijkt, krijgt de indruk dat bijna niks van sociale media te vertrouwen is. Waarom verspreiden mensen eigenlijk dit soort misleidende berichten?

"Het is lastig. Het is ook weer niet de bedoeling dat je alles gaat wantrouwen", zegt Van Linge. "Verspreiders van desinformatie hebben vaak precies dat doel: verwarring veroorzaken. Maar informatie van sociale media kan ook zeer waardevol zijn. Er zijn ook accounts waarvan je weet dat die accurate informatie delen."

Ook op TikTok worden beelden gedeeld van de oorlog. "Mijn advies is: neem wat je tegenkomt op TikTok met een korreltje zout. Op Twitter heb je, ondanks alle gebreken, in ieder geval nog een community van factcheckers."

Op TikTok zitten vooral jongeren. Die consumeren hun nieuws anders dan eerdere generaties. zegt Sophie Duvekot, media-onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht. Dat is niet per se slecht nieuws. Er is niet één medium waar ze loyaal aan zijn. "Ze maken gebruik van een heel breed media-aanbod. Sociale media zijn ook heel belangrijk. Ze hebben wel interesse wat er gebeurt in de wereld om op de hoogte te zijn en te kunnen meepraten met anderen."

Politiek of commercieel doel

Volgens Van Linge hebben verspreiders van desinformatie vaak een politiek doel, bijvoorbeeld om een land in diskrediet te brengen. Soms is het commercieel gemotiveerd: in dat geval gaat het om zoveel mogelijk volgers krijgen.

Daarover gesproken: één ding zit Van Linge dwars. Bij X kunnen gebruikers voor 8 euro een blauw vinkje kopen. Wie dat heeft, komt sneller in tijdlijnen van andere gebruikers - ongeacht of je iemand bent die betrouwbare informatie deelt of niet. "Bij X zijn ze blijkbaar helemaal niet geïnteresseerd in accurate informatie. Zij zijn uit op zoveel mogelijk kliks, likes en retweets. Ze willen daar geld uit slepen. Het is een verdienmodel. Paniekerige berichtgeving wordt zo beloond."

Soms staan wel waarschuwingen onder posts dat informatie onvolledig is. "Dat is op zich een goede ontwikkeling, maar het gebeurt alleen bij grote accounts. Het is een pleister op een grote wond. Het kan niet op tegen de gigantische stroom aan desinformatie."