Alarmerende stijging ernstige geldproblemen: 'Dag en nacht mee bezig'

In 2021 vroegen ruim 13.000 mensen om steun, volgens Humanitas steeg dat afgelopen jaar naar 24.266 mensen. "Het is zorgelijk om te zien dat een steeds groter deel van de samenleving in ernstige geldproblemen komt", zegt Jerzy Soetekouw, landelijk directeur van Humanitas. Volgens hem neemt niet alleen het aantal mensen met schulden toe, maar nemen die schulden ook in omvang toe: "We zien het aan de stapels ongeopende post. Die stapels worden steeds dikker."

Madelief (niet haar echte naam), die zelf twee jaar geleden hulp zocht bij Humanitas, herkent dat: "Ik durfde mijn post op zeker moment ook niet meer te openen, want je weet dat het foute boel is. Daar zit slecht nieuws in. Ze willen geld van je. Geld dat je niet hebt. En zo schuif je het probleem voor je uit."

Als de schuldenbal gaat rollen

Haar schulden waren eigenlijk gemaakt door haar ex-man, legt ze uit. Zij kwam daar pas achter toen het al veel te laat was. Maar omdat ze in gemeenschap van goederen getrouwd waren, draaide zij er ook voor op. Ze bleef er ook verantwoordelijk voor nadat ze gescheiden was. "Het eerste waarvoor ik geld te kort kwam, was een wasmachine. Toen kon ik twee keer op rij de hypotheekrente niet opbrengen. Dan kom je in een proces terecht waar je moeilijk uit komt."

Bas, die als vrijwilliger bij Humanitas al zes jaar mensen met geldproblemen begeleidt, verwoordt dat zo: "Als de schuldenbal eenmaal begint te rollen, wordt het steeds moeilijker die te stoppen."

Bas zegt dat verschillende factoren meespelen bij het ontstaan van problemen. De gestegen kosten van de dagelijkse boodschappen en energie, natuurlijk, soms ook in combinatie met een verkeerde financiële beslissing. "Ik zie ook vaak mensen die vergeten zijn een hoger salaris te melden bij de toeslagen. Die moeten dan bijvoorbeeld 20 euro per maand terugbetalen. Achteraf, dus aan het begin van het nieuwe jaar. Dat is dus 240 euro ineens, net na de dure decembermaand. Mensen die al afhankelijk zijn van toeslagen, kunnen zo heel snel in problemen komen."

Ook Humanitas-directeur Soetekouw geeft aan dat het moeilijk ontsnappen is uit de 'schuldendraaikolk'. Hij vindt dat de schuldenindustrie – incassobureaus, en ook de overheid als schuldeiser van bijvoorbeeld te veel ontvangen toeslagen - daar een kwalijke rol in speelt. "Een vordering van 200 euro kan door verhogingen snel oplopen tot 3000 euro. Het systeem is hardvochtig en ongenadig voor mensen met schulden."

Commerciële schuldenindustrie

Het huidige systeem drukt mensen met schulden verder in de verdrukking, vindt hij, terwijl de overheid die mensen juist zou moeten helpen. De overheid, 'zelf een van de minst coulante schuldeisers', zou volgens hem de commerciële schuldenindustrie op moeten heffen en vervangen door sociale incassobureaus. "De beloningen voor commerciële incassobureaus zijn een perverse prikkel. We hebben om dit te veranderen een petitie opgezet die we later dit jaar aan het kabinet willen aanbieden."

Madelief, die eind dit jaar uit de schulden hoopt te zijn, zegt dat de 'stroom van brieven uit de schuldenindustrie' al snel een aanslag bleek op haar geestelijke en fysieke gezondheid. "Je bent er dag en nacht mee bezig. Ik viel in een jaar 18 kilo af. De zorgen trokken alle energie uit me, terwijl ik ook voor twee jonge kinderen moest zorgen. Het probleem is dat het al snel onmogelijk wordt om overzicht te krijgen. "De aanmaningen volgen elkaar zo snel op, dat elk overzicht al achterhaald is voordat je het kan maken."

Ook Marianne, die we eerder spraken over haar schulden, liep vast:

Zo vergaat het veel mensen, zegt begeleider Bas. "Mensen steken hun kop in het zand. Niet uit onwil, maar omdat ze het gewoon echt niet meer aankunnen."

Hij helpt hulpzoekenden bij het scheppen van overzicht, legt hij uit, maar hij lost de problemen niet zelf op: "Belangrijk is dat ik ze help bij het overzicht, en bij het voorbereiden van gesprekken, maar ze moeten zélf bellen met instanties om afspraken te maken. Alleen dan leer je zelf structureel orde te scheppen in de situatie."

Voor Madelief pakt die werkwijze goed uit, zegt ze. "Ik ben weer aan het werk, heb het overzicht teruggekregen, en afspraken gemaakt over de afbetaling. Omdat daar nu een systeem in zit, heb ik rust gekregen. Ik zit lekkerder in mijn vel. Het lukt me gelukkig om weer van het leven te genieten - bijvoorbeeld als ik met mijn kinderen ga fietsen en we onderweg een ijsje kunnen eten. Een bevrijdend gevoel."

Dalend vertrouwen

Ze zegt zelf ook met schaamte te hebben rondgelopen, zelfs al had ze de schulden niet zelf gemaakt. "Je praat er niet graag over. Je bent volwassen, en je moet hulp vragen. Maar ik weet nu: niemand hoeft zich voor schulden te schamen. En ik vind het belangrijk om te zeggen dat je bij Humanitas heel laagdrempelig om hulp kunt vragen."

Volgens Humanitas-directeur Soetekouw wachten mensen met geldproblemen tegenwoordig steeds langer met het inschakelen van hulp. Hij noemt dat een gevolg van het dalende vertrouwen in de overheid en instituties, onder andere aangewakkerd door de toeslagenaffaire: "Mensen zijn huiverig om hun lot in handen van de overheid te leggen."

Hij benoemt ook 'het stigma' dat mensen met schulden in veel gevallen zelf (mede)verantwoordelijk zijn voor hun situatie. Geldproblemen krijgen kan iedereen overkomen, benadrukt hij. Zo gebeurt het vaak door scheidingen: "Dat weet ik uit eigen ervaring, want het is mij ook overkomen. Ik had een prima baan als directeur van een welzijnsorganisatie. Mijn vrouw werkte ook. Maar toen we gingen scheiden, ben ik toch in de schulden geraakt."

Schuld of een ziek huisdier

Dat kwam door de opstapeling van kosten, zegt hij. Een nieuwe woning, juridische kosten, overbruggingskosten... "Op zeker moment was het spaargeld verdampt en had mijn huisdier, een poes, een operatie nodig. Toen moest ik kiezen: ga ik een schuld aan om haar te redden? Dat heb ik gedaan."

In die situatie zit een groot deel van de huishoudens volgens de Humanitas-directeur. "De mensen die zich bij ons melden voor hulp, vormen maar het topje van de ijsberg. Honderdduizenden gezinnen in Nederland zijn één kapotte wasmachine verwijderd van een schuld."

Ook begeleider Bas heeft dat gezien bij de mensen die hij begeleidt. Hij zegt dat 'veel gezinnen nauwelijks een buffer' hebben. "En de buffers zijn ook steeds kleiner geworden. Er hoeft maar iets te gebeuren, of het kan verkeerd gaan." Directeur Soetekouw vreest dat het einde van de problemen nog lang niet in zicht is: "Het ziet ernaar uit dat het kabinet en gemeentes zullen moeten bezuinigen, dus er is nog meer zwaar weer op komst."