Hobbyboer laat eieren massaal testen op PFAS: 40 procent boven de norm

Dat laat een van de laboratoria, Normec, weten aan RTL Nieuws. "Na berichtgeving van de NVWA zijn de tests vertienvoudigd en we zien dit nog verder oplopen", zegt een woordvoerder. Ook andere labs ontvangen dit soort aanvragen.

Te hoge concentraties

Twee weken geleden adviseerde het Voedingscentrum om geen of in ieder geval minder eieren van hobbykippen te eten. Uit een risicobeoordeling door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) bleek dat Nederlandse hobbykipeieren hoge concentraties PFAS kunnen bevatten.

"Wij zijn eigenlijk een lab voor de professionele voedingsindustrie", zegt Maren Schoormans van het laboratorium. "Wij zijn speciaal een partnership aangegaan met een bedrijf om hobbyboeren te helpen om zo'n test te laten uitvoeren." 

Dat betekent onder andere dat particulieren een verzenddoos krijgen met beschermingsmateriaal, zodat de eieren ongebroken bij het lab aankomen. "Die verzenddoos is hier speciaal voor gemaakt. De monsters worden in het lab bekeken in chromatografische machines. Die kunnen elk mogelijk stofje detecteren. Dat kunnen we bijvoorbeeld ook doen met 800 pesticiden en andere vervuilende contaminanten."

100 verzoeken per week

Maar dit keer gaat het dus om PFAS. Schoormans is blij verrast dat de dienst voor hobbyboeren zo goed aanslaat. "Het begon rustig, maar nu komen wel honderd verzoeken per week binnen, uit alle hoeken van het land, ook uit België."

De resultaten zijn minder plezierig. Er is een Europese norm voor vier PFAS-soorten. Ook voor de som geldt een grenswaarde (zie kader). Uit een steekproef van 200 testen blijkt 40 procent boven de norm.

Bij sommige eieren gaat het om waardes die twee keer boven de EU-norm liggen, andere zitten zelfs 10 keer boven de grenswaarde.

PFAS-normen voor eieren

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid EFSA heeft een 'toelaatbare wekelijkse inname' voor PFAS bepaald. Het gaat om 4,4 nanogram per kilo lichaamsgewicht per week voor alles soorten PFAS. Op dit moment komen onderstaande vier PFAS-soorten het meest voor in de mens:

De ene PFAS-soort is giftiger dan de andere. Het RIVM heeft een rekenmethode ontwikkeld zodat een gemeten concentratie PFAS in voedsel, zoals in een ei, kan worden vergeleken met deze EFSA-grenswaarde. Deze rekenmethode heet de RPF-methode. Hierbij wordt per PFAS-soort gekeken naar de toxiciteit. Zo moet bijvoorbeeld de gemeten waarde van PFAS-soort PFNA met een factor 10 worden vermenigvuldigd. De som van alle PFAS-soorten bij elkaar wordt vervolgens vergeleken met de EFSA-norm die je per week mag innemen.

Nieuw fenomeen

Ook andere labs krijgen aanvragen van hobbyboeren. "Jazeker, we krijgen veel verontruste belletjes", zegt Ivar Lanting van de Antea Group. De eieren kunnen worden opgestuurd of gebracht, legt hij uit. "Dat kan naar één van onze zes locaties. Wij zorgen voor het transport naar Eurofins, een geaccrediteerd laboratorium in Duitsland." De afgelopen weken heeft het adviesbureau meer dan twintig aanvragen verzorgd. "Het is iets nieuws, hiervoor leefde het niet."

Dat particulieren op eigen initiatief voedsel laten testen op PFAS is een nieuw fenomeen, zegt Lanting. Hij verwacht dat er meer aanvragen zullen volgen. "Daarom zijn we aan het onderzoeken of we meer testmogelijkheden aan kunnen bieden aan particulieren, ook bijvoorbeeld voor tomaten en andere gewassen."

Wat als je eieren hebt met te veel PFAS?

Als de grenswaarde is overschreden, is het niet verboden om de eieren alsnog te consumeren. Het advies van het Voedingscentrum is om ze niet te eten of in ieder geval minder, want als je eieren met PFAS vaak en voor een langere tijd eet, kan dit schadelijk zijn voor je gezondheid. 

"Het is ieders afweging of ze het willen eten of niet. Hobbyboeren die de eieren normaal verkopen, zullen daar wel mee stoppen, denk ik", zegt Schoormans van Groen Agro Control.

'Kijk niet alleen naar de eieren'

Antea Group stuurt de uiteindelijke analyse door naar de hobbyboer met een begeleidende brief. Daarin wordt uitgelegd hoe de conclusies van de analyse geïnterpreteerd moeten worden. "We rekenen de cijfers om naar de hoeveelheid eieren die je dan nog mag eten. Wij zeggen er ook bij: je moet niet alleen maar naar die eieren kijken, maar ook naar de totale inname van PFAS, omdat we behoorlijk wat PFAS tot ons nemen. Als je dus met twee eieren per week op de norm zit, kun je de rest van de week niets meer eten of drinken als je onder de norm wilt blijven."

Hoe het kan dat sommige eieren veel PFAS bevatten en andere niet, is nog niet helemaal duidelijk. "Er is geen peil op te trekken. Ik kan nog niks zeggen over trendanalyses", zegt Schoormans van Groen Agro Control. "Hoe meer onderzoek, hoe beter geografisch beeld we kunnen geven. En dan nog: het kan zijn dat de PFAS neerdwarrelt en de kippen dit opeten, maar het kan ook in het voer of het water zitten. Helaas is de dataset nu nog niet groot genoeg."

'Ook PFAS in wormpjes en torretjes'

Wie een aanvraag doet bij Antea Group, krijgt het verzoek foto's mee te sturen van hoe de kippen worden gehouden. "Lopen ze vrij buiten rond en is dat dan in het zand of in de klei? Eten ze vooral uit de tuin of vooral voer? Dat helpt om de resultaten te duiden."

Dat vooral vooral PFAS wordt gevonden in eieren van hobbyboeren, is volgens Schoormans niet onlogisch. "Bij PFAS gaat het om een ophoping. Oudere scharrelkippen bij hobbyboeren hebben dus al wat meer PFAS in zich. Die eten bovendien meerdere insecten. Wormpjes en torretjes hebben ook PFAS in zich."

Hoeveel eieren met PFAS mag je eten?

Wat als je de pech hebt dat er PFAS in je eieren zit, hoeveel eieren kun je dan nog eten? Dat kun je berekenen door een ingewikkelde rekensom te maken. Die ziet er ongeveer zo uit:

Stel: je hebt een ei van 60 gram waar per kilo 0,5 microgram PFOS en 0,7 microgram PFOA in zit. De toxiciteit hiervan is respectievelijk 2 en 1 (zie kader boven).

• De concentratie rekenen we om naar toxiciteit, dat is (0,5 x 2)+(0,7x1) 1,7 microgram.
• Dan zit er (1,7 * 0,06) 0,102 microgram PFAS in dat ei, ofwel 102 nanogram.
• De norm is 4,4 nanogram per week per kilo lichaamsgewicht.
• Dus weeg je 60 kilogram dan (60*4,4) kun je 264 nanogram PFAS per week eten om binnen de norm te blijven.
• Dat zijn (264/102=2,59) twee eieren per week. Maar beter is minder, want je kunt ervan uitgaan dat in ander voedsel en drinken óók PFAS zit.

PFAS is oveal om ons heen. Jacob de Boer, hoogleraar Milieuchemie en Toxicologie aan de Vrije Universiteit had het vorige maand tegen RTL Nieuws over 'een sluier van PFAS over de wereld'. "Van de evenaar tot de polen. Daarom hebben we allemaal gemiddeld 3 microgram PFAS in ons bloed." 

De aanwezigheid van PFAS in het lichaam heeft effect op het immuunsysteem. "Dat is zeg maar de verdedigingslinie van je lichaam. Je hebt dan iets vaker last van ontstekingen en krijgt iets sneller griep. Het zorgwekkende is dat vaccinaties bij kinderen minder goed werken."

Hoogleraar wil verbod

De hoogleraar wil een verbod op het gebruik van PFAS. Het liefst wereldwijd, want de stof reist via de lucht de hele wereld over. Zo is PFAS zelfs aangetroffen in ijsberen en honderden andere diersoorten die in het wild leven. "De lobby van de fabrieken die wetgeving willen tegenhouden is groot. Als het niet verboden wordt, gaat het gewoon door. Elk kindje op de wereld wordt al met PFAS in het bloed geboren."