Nieuwe immuuntherapie tegen darmkanker kan operatie overbodig maken
Een nieuwe immuuntherapie-behandeling tegen darmkanker kan chemotherapie voorafgaand aan een operatie vervangen, stellen Britse wetenschappers. In veel gevallen zou in de toekomst zelfs een chirurgische ingreep overbodig kunnen worden.
Het Britse onderzoek richt zich op immuuntherapie met het medicijn pembrolizumab. Dat beïnvloedt de cellen van het immuunsysteem. Die vallen vervolgens heel effectief de zieke kankercellen aan en ruimen die op.
De eerste winst: deze therapie lijkt de chemokuur voorafgaand aan de operatie te kunnen vervangen, met veel betere resultaten. Patiënten met endeldarmkanker krijgen traditioneel vóór de chirurgische ingreep bestralingen en chemo om de tumor te laten slinken. Die taak kan de immuuntherapie dus overnemen.
Immuunsysteem grijpt niet in
Harm Westdorp, medisch oncoloog bij het Radboudumc, legt dat proces uit over de telefoon vanuit Chicago. Daar woont hij de grootste oncologie-conferentie ter wereld bij, het jaarlijkse congres van de American Society of Clinical Oncology (ASCO). Daar werd dit weekend ook dit onderzoek gepresenteerd.
Westdorp: "Kankercellen lijken erg op normale cellen, daarom herkent ons lichaam ze vaak niet als vijandig. Het immuunsysteem grijpt daarom ook niet in. Dat is ook de reden dat mensen met kanker vaak geen last hebben van koorts of terugkerende infecties. Ze hebben een normaal werkend immuunsysteem tegen virussen en bacteriën. Alleen tegen kanker doet het weinig tot niets."
De nieuwe immuuntherapie zorgt ervoor dat het eigen immuunsysteem wél alert is en de kankercellen aanvalt, legt Westdorp uit. "Met de juiste medicijnen halen we als het ware de rem van het immuunsysteem af."
Volgens de Britse onderzoekers zou op termijn zelfs een chirurgische operatie voor veel patiënten helemaal overbodig kunnen worden, als blijkt dat deze behandeling zo effectief is dat de tumoren helemaal 'wegsmelten'.
59 procent vrij van kanker
Een van de onderzoekers, oncoloog Mark Saunders, zegt in The Guardian dat de resultaten 'een gamechanger' betekenen in de behandeling van darmkanker. Van de 32 patiënten, die negen weken lang behandeld werden met pembrolizumab, had 59 procent na de immuuntherapie geen kankercellen meer.
Na afloop van het volledige traject, dus inclusief de operatie, waren alle patiënten vrij van kanker. Een enorm verschil met patiënten die eerst een chemokuur kregen: dan is minder dan 5 procent van de patiënten achteraf volledig vrij van kanker, volgens UCL, het oncologie-instituut in Engeland.
Ook Radboudumc-oncoloog Westdorp noemt de resultaten 'geweldig', maar hij waakt nadrukkelijk voor een gevalletje te vroeg juichen. "Als dit zo goed werkt als het lijkt, is dat fantastisch. Maar we weten heel veel nog niet."
Zo moeten wetenschappers 'nog jaren onderzoek doen' voordat duidelijk wordt of de kanker ook op de langere termijn wegblijft. "Daarnaast weten we nog niet hoeveel kuren immunotherapie we moeten geven voorafgaand aan een operatie", voegt Westdorp toe. "En ook niet of we één middel geven of twee middelen moeten combineren."
Nog een vraag: in hoeveel gevallen heeft het alert maken van het immuunsysteem negatieve gevolgen op andere dingen in het lichaam?
Effectief bij meerdere soorten kanker
De oncoloog wijst erop dat de testgroep bestaat uit mensen met een specifieke variant van de ziekte: MSI-kanker. "Deze soort kanker zien we in 5 tot 10 procent van alle gevallen van darmkanker. Deze variant reageert zeer goed op versterking van het immuunsysteem."
Desondanks is de belofte van immuuntherapie tegen kanker groot, erkent hij. Ook bij andere soorten kanker, zoals huid-, blaas-, slokdarm- en maagkanker, is immuuntherapie effectief gebleken.
Daar staat tegenover dat immuuntherapie bij alvleesklierkanker vooralsnog juist níet aanslaat. "Waarschijnlijk omdat de beschermende cellen moeilijk tot de alvleesklier doordringen. Het werkt dus niet voor alle varianten."
Westdorp pleit voor voortdurend onderzoek, bijvoorbeeld naar de ideale duur van de behandeling, het ideale moment (hoe lang voor en na de operatie), en welke combinaties van medicijnen goed werken. "Dit kan voor meerdere soorten de nieuwe standaard worden. Maar zo ver is het nog lang niet."
Immuuntherapie en huidkanker
Op de oncologie-conventie in Chicago zijn dit weekend meer doorbraken gepresenteerd op het gebied van kankerbestrijding.
Het Amsterdamse kankerziekenhuis Antoni van Leeuwenhoek presenteerde er een eigen immuuntherapie-onderzoek naar uitgezaaide huidkanker (melanoom stadium III). De 'oude' procedure bestond uit een operatie, gevolgd door immuuntherapie. Bij bijna de helft van deze patiënten komt de ziekte binnen drie tot vijf jaar terug, zegt onderzoeksleider Christian Blank van het AvL.
Tien jaar geleden begon hij aan een studie met uiteindelijk 423 patiënten. In plaats van achteraf, werd de immuuntherapie nu vóór de operatie gegeven. Opvallend genoeg komt hier ook het cijfer 59 procent voor: "Bij 59 procent van de patiënten die immuuntherapie vóór de operatie kregen, was de tumor bijna compleet of volledig verdwenen, waardoor geen aanvullende behandeling nodig was."
Een jaar na de behandeling was 84 procent van de testgroep nog vrij van kanker; bij de traditionele behandeling was dit 57 procent.
De voordelen zijn volgens Blank niet alleen dat de ziekte vaker wegblijft, ook de behandelduur is met zes weken veel korter. Daarnaast kost een behandeling 16.000 euro per patiënt, tegen 68.000 euro eerder.