Bevolking naar 18 miljoen: 'Vooral lastig, maar ook een paar voordelen'
Dat Nederland op het punt staat de grens van 18 miljoen inwoners te doorbreken, levert naast duidelijke knelpunten ook een paar voordelen op, zeggen experts. "De bevolking vergrijst en iemand moet de tram besturen en de zieken verzorgen."
Nog maar een paar weken, en dan zijn we in Nederland met 18 miljoen inwoners, zo maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gisteren bekend. In 2018, toen de grens van 17 miljoen werd gepasseerd, was de verwachting dat het volgende miljoen in 2034 een feit zou zijn. Maar dat blijkt dus al tien jaar sneller te gebeuren.
'Saldo natuurlijk aanwas is nul'
"Het grote knelpunt van de snelle groei is het nijpende woningtekort", zegt Daniël van Vuuren, hoogleraar Sociale Zekerheid en Economie aan Tilburg University. Van Vuuren is daarnaast lid van de Staatscommissie Demografische Ontwikkeling 2050, die op verzoek van de Tweede Kamer een advies uitbracht over hoe Nederland met die groei moet omgaan. De veelzeggende titel: Gematigde Groei.
"We hebben simpelweg veel te weinig passende woningen", zegt hij. "Plus een enorme mismatch. Ouderen wonen in grote huizen, jongeren kunnen geen plek vinden. Dat probleem wordt de komende decennia alleen maar nijpender."
De motor achter de bevolkingsgroei is immigratie, legt Van Vuuren uit. De 'natuurlijke aanwas', dus het saldo van geboorte en sterven, 'is ongeveer nul'. De bevolkingsgroei komt op het conto van immigranten, met een opvallende piek in 2022, toen veel Oekraïners vluchtten voor de oorlog in hun land.
Ook bijzonder hoogleraar Demografie Jan Latten benoemt het woningtekort als belangrijk knelpunt: "De voorzieningen in ons land kunnen de snelle groei van het aantal mensen niet bijhouden. Dat geldt in de eerste plaats voor woningen. Maar ook voor artsen en zorgpersoneel, voor onderwijzers, voor plaatsen op crèches en sportverenigingen, voor het aantal zitjes in de trein, en noem maar op."
Dat effect wordt nog eens versterkt, zegt Latten, omdat het bij immigratie gaat om volwassen mensen en niet om pasgeborenen. Bij opgroeiende baby's heeft de maatschappij rustig de tijd om de voorzieningen op te krikken. Een baby groeit bovendien op bij de ouders, daar is dus geen extra woning voor nodig. "Maar je kunt een immigrant niet in de babykamer zetten."
Menskracht ook hard nodig
Volgens Latten zit ons (trage) systeem van woningbouw daarbij ook tegen. Een woningproject duurt van idee tot oplevering niet zelden een jaar of acht, rekent hij voor, en bij een tempo van zo'n 140.000 nieuwe inwoners per jaar zitten we over een jaar of acht alweer aan het volgende miljoen. "Dat probleem wordt dus eerder groter dan kleiner."
En tegelijk is de groei ook een voordeel, want de maatschappij kán niet zonder extra mensen, legt Van Vuuren uit, simpelweg omdat we in meerdere economische en maatschappelijke sectoren de menskracht hard nodig hebben. Bijvoorbeeld in de zorg, de logistiek en de technologische industrie. "De bevolking vergrijst", zegt hij, "maar iemand moet uiteindelijk het werk doen. Iemand moet de tram besturen en de zieken verzorgen."
Hij pleit ervoor - zoals ook het rapport Gematigde Groei doet - het immigratiebeleid meer af te stemmen op de noden in de samenleving. "Als er geen immigratie was, zou het hoogtechnologische bedrijf ASML acuut in de problemen zitten. De kennismigranten die zij naar Nederland halen, zijn voordelig. Van een aanwas aan talenten profiteert de hele samenleving."
Daarnaast wijst hij erop dat immigratie uit landen als Polen, Roemenië en Bulgarije de komende decennia zal opdrogen: "Daar is het saldo van geboorte en dood net als hier nul, of zelfs negatief. Dus er zijn op zeker moment niet meer genoeg mensen."
1,5 geboorten per vrouw
Demografische cijfers van de Europese Commissie bevestigen dat. "In 2020 bedroeg het gemiddelde aantal geboortes per vrouw 1,5, wat ver onder de waarde van 2,1 is, die noodzakelijk is om de bevolking op peil te houden", schrijft de Commissie.
Migratie blijft dus voorlopig nodig. "Maar doe het met beleid", zegt Van Vuuren, "anders ondermijn je het draagvlak in de samenleving. Daar hebben we in ons rapport ook op gewezen, een snelle toename van immigranten is een risico voor de sociale cohesie - een wetmatigheid die in alle landen opgaat. En daar moet je rekening mee houden."
Die mening deelt Jan Latten. "Schaarste leidt tot concurrentie, bijvoorbeeld op de woningmarkt, maar ook dingen zoals wachtlijsten in de zorg. En dat leidt tot spanningen. Het CBS acht het niet meer onmogelijk dat we over 25 jaar naar de 22 miljoen inwoners gaan. Stel je dat eens voor hoe we met elkaar omgaan als de woningnood tegen die tijd nog stukken groter is."
