'Man of vrouw, geen X': welke eisen mogen in een vacature staan?

In het voorjaar van 2024 zocht ON! een nieuwe hoofdredacteur. De omroep stelde daarbij dat sollicitanten man of vrouw moesten zijn, 'maar geen X'. Die 'X' verwees naar non-binaire personen. 

Naar aanleiding van de vacaturetekst deed belangenorganisatie Transgender Netwerk melding bij een antidiscriminatiebureau. "Samen hebben we brieven gestuurd naar Ongehoord Nederland, waarin we de omroep vragen hun beleid aan te passen. Maar op die brieven hebben we nog steeds geen antwoord gekregen", laat een woordvoerder weten. 

Discriminatie, noemt Transgender Netwerk het. Maar mag je dan helemaal geen eisen stellen in een vacature? Arbeidsrechtsadvocaat Suzanne Meijers legt uit dat werkgevers sollicitanten nooit mogen discrimineren, maar in sommige gevallen wel een voorkeursbeleid mogen hanteren. "Dat is bedoeld om achterstanden van bepaalde groepen te minimaliseren, zoals vrouwen of mensen met een migratieachtergrond, een beperking of een chronische ziekte."

Wanneer mag je eisen stellen?

Toch moet de vacature wel toegankelijk zijn voor alle geïnteresseerden, benadrukt Meijers. "Het draait erom dat je iemand zoekt met eigenschappen of vaardigheden die relevant zijn voor de functie." In principe mag je niet discrimineren op basis van leeftijd, geslacht, seksuele geaardheid, religie, lichamelijke beperking of politieke voorkeur.

Een slager die veel Turkse klanten heeft, mag bijvoorbeeld aangeven dat beheersing van de Turkse taal een pré is. Van een Spaanse tolk mag juist worden geëist dat de sollicitant Spaans spreekt, net zoals een ziekenhuis een relevant diploma mag vragen.

Sollicitanten met lange nagels mogen op hun beurt worden afgewezen vanwege hygiënevoorschriften. Veiligheidsvoorschriften kunnen ook specifieke eisen rechtvaardigen, zoals een minimumlengte voor piloten. En een kerk kan specifiek op zoek gaan naar mannelijke dominees vanwege religieuze regels.

Neutraliteit is ook een belangrijk punt. Van rechters wordt bijvoorbeeld verwacht dat ze neutraal zijn. "Dan zou je het dragen van een ketting met een kruis of een tattoo van een extreemrechtse partij mogen verbieden", zegt Meijers. "Maar als werkgever moet je echt kunnen onderbouwen dat je een essentieel neutraliteitsbeleid voert."

'Geen baardjes of tattoos'

Juist dat laatste punt gaat soms mis. Recruitmentdeskundige Bas van de Haterd noemt een opmerkelijk voorbeeld. "Een muziekwinkel in Groningen had in een vacature staan: 'we snappen dat baardjes, tattoos en piercings hip zijn, maar je wordt daarmee niet aangenomen voor deze functie.' Terwijl meer dan de helft van hun klanten dat soort uiterlijkheden had. Dat vond men blijkbaar niet professioneel."

Soms kiezen bedrijven ervoor om op ludieke wijze hun vacature onder de aandacht te brengen. "Zoals een bezorgbedrijf dat als enige eis stelde dat je fysiek langs moest komen om te laten zien dat je een pakketje van 5 kilo kon optillen. Of een bedrijf dat een kettingrokende, licht autistische systeembeheerder zocht." Hoewel de laatste eis met een knipoog werd gepresenteerd, kan het alsnog als discriminatie worden beschouwd.

Van alle vormen van discriminatie komt uitsluiting van oudere sollicitanten volgens Van de Haterd het vaakst voor. "Denk aan vacatures waarin staat dat ze mensen tussen de 25 en 30 jaar zoeken. Of indirecte discriminatie door bijvoorbeeld maximaal drie jaar werkervaring te eisen. Daarmee sluit je oudere sollicitanten eigenlijk al uit. Je mag wel een minimum aan werkervaring eisen, maar nooit een maximum."

Onbewuste discriminatie 

In sommige gevallen worden discriminerende eisen onbewust gesteld. "Bijvoorbeeld als er gezocht wordt naar een lerares of een secretaresse. De functienaam suggereert dan al dat het om een vrouw gaat, terwijl dat niet altijd de bedoeling is. Of Belgen die in Nederland een vestiging openen en een medische test eisen, wat in België wel mag, maar hier niet", vertelt de recruitementdeskundige. 

Dit kun je doen bij discriminatie

Voel je je onterecht gediscrimineerd tijdens een sollicitatie of kom je discriminerende vacatures tegen? Dan kun je volgens Meijers melding doen bij het College voor de Rechten van de Mens. "Daar krijg je snel duidelijkheid of je gelijk hebt of niet. Je kunt ook direct naar de rechter stappen, maar dat kost meer en duurt vaak langer." Je kunt ook melding maken bij discriminatie meldpunten in verschillende gemeenten of contact opnemen met een belangenorganisatie.

ON! schrijft op X: '"We worden vervolgd voor iets dat niet bestaat. Er zijn maar twee genders."