Ernstige legionellabesmetting door beschimmelde zak potgrond: 'We hadden geen idee'

Met z'n drieën gingen ze naar Frankrijk: Betty Besselsen en haar man Paul, en hun vriend Hans. Betty en Paul hebben daar een huisje. "Hans houdt erg van klussen", vertelt Betty aan de telefoon vanuit Frankrijk. "Hij gaat vaker in het voorjaar mee naar het huis om de boel hier in orde te maken voor het seizoen."

Een van de klusjes was het planten van een olijfboom. Ruim twintig zakken potgrond gebruikten ze ervoor.

Op een ochtend, nu ongeveer anderhalve week geleden, kreeg Hans last van 'een zwaar hoofd'. Hij dacht aan een verkoudheid. Zijn energie was sneller op dan gewoonlijk. "Hij bleef wat rondscharrelen. We merkten dat hij steeds vaker pauze nam. Op een gegeven moment ging hij zelfs steeds liggen. Nogal ongewoon gedrag voor hem."

Potgrond beschimmeld

Ongeveer drie à vier dagen nadat de klachten begonnen, werd de situatie ernstiger. "Hij werd kortademig. Het zweet stond op zijn voorhoofd en hij begon ook naar te hoesten."

Ze brachten hem naar een ziekenhuis. Daar werd een legionellabesmetting vastgesteld. Eentje met een bijzondere oorzaak, zo bleek al snel: de potgrond waarmee Hans eerder had gewerkt, bleek besmet met de bacterie 'legionella longbeachae', een van de tientallen varianten van de bacterie. Eén van de zakken was beschimmeld en rook erg vreemd, zegt Betty.

Een paar van de zakken met potgrond hadden in de zon gelegen, zegt ze. "Dat waren zakken van vorig jaar. We hebben geen moment gedacht dat we die niet moesten gebruiken. Pas toen hij al in het ziekenhuis lag, en we lazen dat je legionella van potgrond kunt krijgen, begrepen we wat de oorzaak was."

Tussen het werken met de potgrond en de gang naar het ziekenhuis zat ongeveer een week. Diana Snijder van de patiëntenvereniging Veteranenziekte zegt dat dit een gebruikelijke incubatietijd is: "Die is 2 tot 21 dagen, maar vaak als de besmetting ernstige vormen aanneemt, zie je dit na 5 tot 6 dagen gebeuren. Het kan dan opeens heel snel gaan."

Legionella / veteranenziekte

Legionella is een bacterie die gedijt in vochtige omstandigheden bij temperaturen tussen 25 en 50 graden. Je raakt besmet door de bacterie in te ademen. De besmetting kan voor zover bekend niet van mens op mens overgedragen worden.

Meestal is de bacterie na zes weken uit het lichaam verdwenen, al kunnen mensen veel langer last houden van symptomen zoals kortademigheid en verlies aan energie, tot schade aan organen of de hersenen.

Waterdamp en nevel uit bijvoorbeeld airco's, vernevelaars en stilstaande waterleidingen is een bekende bron, maar potgrond kan dus ook een bron zijn.

De naam veteranenziekte is afkomstig van een uitbraak in 1976 in een hotel in de Amerikaanse stad Philadelphia. Veel gasten, veteranen van het Amerikaanse leger, raakten besmet, waarvan er meerdere overleden. De bron bleek de airconditioning in het gebouw te zijn.

Hans ligt nog steeds in het ziekenhuis, vertelt Betty, vandaag is de negende dag. "Hij kreeg daar zuurstof en antibiotica toegediend. Hij is nog een beetje verward, maar het gaat nu gelukkig de goede kant op. We hopen dat hij binnen een paar dagen het ziekenhuis mag verlaten."

Betty zegt 'enorm geschrokken' te zijn. Eigenlijk hadden ze al een week terug in Nederland willen zijn. Als Hans het ziekenhuis uit mag, moet hij waarschijnlijk met een ambulance naar Nederland vervoerd worden.

Alert zijn

Volgens Snijder van de patiëntenvereniging is Nederland zich onvoldoende bewust van het risico van potgrond. "Ook in tuincentra liggen die zakken vaak in de zon. Ik zeg er dan iets van, op een vriendelijke manier natuurlijk, maar het verandert niet. Mensen moeten hier meer alert op zijn, want de klachten kunnen echt heel naar zijn. Maak bijvoorbeeld de zak open een paar dagen voordat je ermee werkt. En blijf niet in de damp staan als je dat doet."

Sowieso is legionella relatief onbekend als ziekte, zegt ze, mede omdat de meeste mensen er geen ernstige klachten van krijgen. En potgrond als oorzaak is nóg minder bekend. "Er zijn weinig harde cijfers over legionella. Het wordt eigenlijk alleen vastgesteld als mensen in het ziekenhuis belanden. Bij een mild ziekteverloop zullen artsen en patiënten het beschouwen als een longontsteking of een verkoudheid."

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) schrijft op de informatiepagina dat de veteranenziekte in Nederland 'ongeveer 500 keer per jaar' voorkomt. Volgens Snijder is dat slechts het topje van de ijsberg, omdat 'alleen de ernstige gevallen worden geregistreerd'.

Volgens Snijder neemt het aantal zware besmettingen toe: "In 2013 kwamen er nog 300 mensen in het ziekenhuis terecht. In 2023 al drie keer zoveel, bijna 900."

Genezen, maar met restklachten

Snijder maakt de vergelijking met corona en Q-koorts: "Als de bacterie of het virus het lichaam heeft verlaten, word je als genezen beschouwd. Maar er worden toch elke dag drie mensen zo ziek dat ze naar het ziekenhuis moeten. Veel van die mensen houden restklachten over, veel meer mensen dan we ons realiseren."