Artsen dreigen met juridische stappen tegen Snapchat om illegale verkoop vapes

Ze wijzen in de brief op de verplichtingen die het bedrijf heeft volgens Europese wetgeving, wijzend op de Digital Services Act (DSA). Daarin worden online platforms verplicht om bijvoorbeeld te controleren op nepnieuws. "Maar er staat ook in dat deze bedrijven de verkoop van illegale producten moeten tegengaan en minderjarigen moeten beschermen tegen onveilige content", legt advocaat Laura van Gijn uit aan RTL Nieuws, zij stelde de brief namens stichting Rookpreventie Jeugd op met een kantoorgenoot. De actie wordt ondersteund door de twee ziekenhuizen, KWF Kankerbestrijding, de Hartstichting en het Longfonds.

'Het is niet genoeg'

"Dat vapes onveilig en illegaal zijn, daar is inmiddels iedereen het wel over eens, ook Snapchat. Maar tegelijkertijd worden vapes op dat platform structureel aan kinderen aangeboden", zegt Van Gijn. "Wat Snapchat daar ook zegt tegen te doen, het is gewoon niet genoeg. Wij eisen dan ook: pas je beveiligingsmaatregelen aan, voeg extra filters toe, neem stappen. En laat ons vervolgens zien wat je hebt gedaan en toon daarbij aan dat het effectief is geweest."

Het is in Nederland verboden om vapes met een smaakje te verkopen, maar toch gebeurt het nog volop. Zo bleek onlangs nog uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat bijna 8 procent van de 12- tot 18-jarigen zegt te vapen. En die vapes kopen ze dus in het illegale circuit, bijvoorbeeld via verkopers op sociale media. Eén platform dat vaak genoemd wordt door jongeren, is Snapchat.

Zo sprak RTL Nieuws onlangs nog met de 17-jarige Tim. Hij belandde in het ziekenhuis na vapen en vertelde dat hij zijn e-sigaretten bestelde via Snapchat. Hij vertelde hoe gemakkelijk dat ging: "Dealers delen gewoon een smakenlijst, en dan kan je kiezen welke smaak je wil. Dan vraag je of hij ergens heen wil komen, geef je geld, en dan heb je weer een nieuwe vape."

De artsen die de brief hebben opgesteld, hebben zelf ook jongeren gevraagd hoe zij aan vapes komen. Een fragment daarvan, zie je hier:

Dat het zo makkelijk is, hoort ook longpatholoog Danielle Cohen van het LUMC van kinderen op middelbare scholieren. Ze staat samen met andere artsen geregeld voor de klas om voorlichting te geven over vapen. "Ik vraag altijd: hoe komen jullie aan die dingen? En echt in iedere klas roepen ze dan allemaal: via Snapchat. Dealers maken misbruik van het feit dat jongeren daar heel makkelijk te bereiken zijn. We kunnen in de klas dan wel weer zeggen: ga niet op die berichtjes in, maar daar winnen we het niet meer mee."

En daarom wordt er in de brief die nu naar Snapchat is gestuurd, gedreigd met juridische stappen. Advocaat Van Gijn daarover: "Als ze niet binnen twee weken aan onze eisen voldoen, stappen wij naar de Europese Commissie en brengen wij de Autoriteit Consument en Markt (ACM) op de hoogte middels een formele klacht. Zij moeten handhaven. We zijn er niet op uit om Snapchat hoge boetes op te leggen, het gaat ons erom dat ze hun beleid aanscherpen om kinderen te beschermen tegen dit soort content. Ze moeten daarom écht beter hun best gaan doen."

Reactie Snapchat

Snapchat laat aan RTL Nieuws weten dat illegale activiteiten, waaronder de verkoop van vapes, ten strengste verboden zijn op Snapchat. "We maken gebruik van proactieve detectietechnologie, die we voortdurend blijven verbeteren, om illegale content in Stories op te sporen en te verwijderen."

"Ook staan we adverteerders niet toe om vapes te promoten en zetten we ons in om zoekresultaten voor illegale content te blokkeren. EU-wetgeving verbiedt het scannen van privécommunicatie op drugs of gereguleerde goederen zoals vapes, maar Snapchatters kunnen eenvoudig en vertrouwelijk illegale content in chats rapporteren. Wanneer we actie ondernemen tegen inbreukmakende content, bewaren we deze voor een langere periode, zodat deze beschikbaar is voor opsporingsdiensten."

Bart Schermer, hoogleraar Privacy en Cybercrime aan de Universiteit Leiden, vindt het goed dat de brief richting Snapchat wordt gestuurd, maar ziet dat vooral als een moreel appel. "Het is juridisch namelijk nog maar de vraag hoe ver zo'n platform zou moeten gaan. Snapchat heeft geen algehele monitoringsplicht: ze hoeven niet alle posts te scannen. Snapchat is daarnaast niet aansprakelijk voor de inhoud van de gebruikers, tenzij ze daarvan op de hoogte worden gebracht. Maar ze hebben een beleid waarbij je berichten kan melden, waarna ze kunnen modereren."

Het bedrijf heeft wel een zorgplicht, legt Schermer uit. "Maar die is niet proactief. Daarom is er al jarenlang discussie: moeten dit soort grote bedrijven niet meer doen? Ze verdienen een hele hoop geld, jongeren worden ernstig ziek door vapen, dan moet je misschien zelf meer je maatschappelijke verantwoordelijkheid pakken. Maar dat is iets anders dan dat zij niet voldoen aan de wet."

Wat het bedrijf dan nog extra zou kunnen doen? "Dat is lastig", stelt Schermer. "Je kan vooraf de posts controleren die minderjarigen te zien krijgen. Maar dan zit je met twee problemen: mensen worden boos omdat ze lang moeten wachten voor hun bericht geplaatst wordt, en er moet een leeftijdsverificatiesysteem komen. Gebruikers moeten dan bijvoorbeeld een foto van hun identiteitskaart opsturen, of hun gezicht laten scannen. Daar zijn veel mensen het ook weer niet over eens."

"Of je kan bijvoorbeeld een systeem bouwen waarbij alle posts over vapes niet gepubliceerd mogen worden. Maar dan worden ook voorlichtingsfilmpjes over vapes, waarbij gesproken wordt over de gevaren daarvan, niet meer getoond."

'Wel doeltreffend in filteren van tepels'

Advocaat Van Gijn ziet dat anders: "Socialemediaplatformen zoals Snapchat zijn wel doeltreffend in het filteren van bijvoorbeeld vrouwentepels ten opzichte van mannentepels. Terwijl bijvoorbeeld borstvoedingsgerelateerde content er weer wel doorkomt." Bedrijven kúnnen het dus wel, stelt Van Gijn. "Daarom zijn de huidige vapemaatregelen niet passend en proportioneel voor dit systematische probleem en staat het niet in verhouding tot hoe doeltreffend Snapchat is als het gaat om andere problemen."

Hoogleraar Schermer: "Het is en blijft een lastige discussie, maar ik snap natuurlijk wel dat artsen vinden dat er meer gedaan moet worden."

Tim en Gabriël belandden in het ziekenhuis na vapen. Allebei met andere symptomen, maar met dezelfde oorzaak. Ze vertellen in onderstaande video aan RTL Nieuws wat er gebeurde.