Heerlijke Hollandse kersen, maar tegen welke prijs? Zorgen over inzet verboden pesticide

Opeens was-ie er, iets meer dan 10 jaar geleden: de suzuki-fruitvlieg, vermoedelijk meegelift op fruit uit Azië. Het is inmiddels de schrik van fruittelers – vooral van kersentelers. Het beestje plant zich razendsnel voort en kent hier geen natuurlijke vijanden. Een plaag kan een hele oogst verwoesten.

Dit jaar gooide de minister net op tijd de reddingsboei in de vorm van een bestrijdingsmiddel: Tracer. Dat is een pesticide dat in principe verboden is in de kersenteelt. De organisatie die gaat over de beoordeling van pesticiden, het CTGB, heeft nog geen goedkeuring gegeven.

Ook opvallend: de minister ging tegen het advies in van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Die oordeelde dat de 'naleefbaarheid en handhaafbaarheid van de toepassingsvoorwaarden slecht is'. 

20 inspecties

Hoe slecht? Dat is te lezen op de site van de NVWA. Van de 20 telers waar de NVWA vorig jaar onderzoek deed, bleken slechts 4 de regels te volgen. 

Bij 12 van de 20 locaties constateerden de inspecteurs een of meerdere overtredingen. De meeste bedrijven hielden zich bijvoorbeeld niet aan de 'drifteisen' van Tracer of een ander bestrijdingsmiddel, Exirel.

Een woordvoerder legt uit dat de strenge eisen nodig zijn om in het water levende organismen, bijen en andere insecten te beschermen. Door slechte naleving komen bestrijdingsmiddelen op plekken waar ze niet thuishoren, wat direct gevolgen heeft voor de waterkwaliteit en biodiversiteit. 

De voorwaarden zouden ervoor moeten zorgen dat het middel veilig kan worden gebruikt, maar nu de naleving zo gebrekkig is, acht de NVWA de risico's alsnog te groot.

Zijwaartse bespuiting

Margriet Mantingh van PAN NL (Pesticide Action Network Netherlands) zegt dat de manier van spuiten een reden is om extra voorzichtig te zijn. Het gaat om zijwaartse spuiting. Op die manier kunnen de middelen in de natuur terechtkomen, vreest zij. "Het is een insecticide dat niet alleen de suzuki-fruitvlieg doodt, maar ook andere insecten kan doden. Denk aan bestuivers zoals hommels en bijen."

"Voor ons geen kersen dit jaar", schreef bioloog Arnold van Vliet van Wageningen University & Research op LinkedIn toen bekend werd dat de pesticiden weer gebruikt mochten worden. Terwijl vorig jaar werd gezegd dat het toen een eenmalige uitzondering zou zijn. "Slecht gedrag wordt zo niet bestraft en de samenleving en natuur hebben het nakijken."

Het bericht van de bioloog ging viraal. Duizenden reageerden erop. Onder wie veel boze fruittelers. De Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO) schreef op de site 'teleurgesteld' te zijn in de wetenschapper. De organisatie zegt zich dagelijks in te zetten voor 'een sterke, duurzame en gezonde fruitteelt in Nederland'. 

'Naleving moet beter'

"Iedere Nederlander heeft zich aan de wet te houden", zegt Fredrik Bunt van de NFO. "Maar als je de wet niet volgt, ben je dan crimineel?" De geconstateerde overtredingen door de NVWA passen niet in de categorie 'milieudelict', vind hij. De meeste fouten vergelijkt hij met een snelheidsovertreding of het vergeten te verlengen van een rijbewijs. "Maar ik ben het ermee eens: de naleving moet beter."

Jacqueline de Danschutter van biologisch Fruitteeltbedrijf Lindegaard in Beusichem kreeg ook een keer een inspecteur op bezoek na het spuiten van een van de middelen. "Maar bij ons was gelukkig alles in orde."

Biologisch en toch spuiten? Ja, Tracer is een biologisch middel, gemaakt door bacteriën die in de bodem leven, vertelt ze. "Als biologische teler mogen wij het ook gebruiken. Wij hebben het ook aangevraagd en ik ben blij dat we het in de kast hebben liggen, en blij dat er een vrijstelling is."

Vooralsnog niet nodig

Ze heeft het dit jaar niet hoeven gebruiken, de bescherming die ze nu bieden tegen de fruitvlieg met onder andere netten over de bomen, is vooralsnog afdoende. "Maar als de suzuki-populatie groeit, kun je zomaar de hele oogst kwijt zijn. Dan is de plaag zo groot dat ook de pruimenoogst mislukt. Dan is het gewoon klaar voor ons."

Ze spuit dus liever niet, maar er zijn uitzonderingen. "Als biologische boeren beredeneren we altijd vanuit het ecosysteem. Maar als dat systeem verstoord is van buitenaf, dan moet je kunnen ingrijpen."

Kan het ook zonder pesticiden?

Kan het eigenlijk ook zonder die bestrijdingsmiddelen? Nee, zegt Herman Helsen, die voor de Wageningen University & Research al jaren onderzoek doet naar manieren om de suzuki-fruitvlieg te bestrijden. Zonder die middelen is het commercieel nog niet mogelijk om kersen te telen. Met andere woorden: zonder die pesticiden, geen kersen in de supermarkt.

Het probleem van de suzuki-fruitvlieg is dat het vruchten kan aantasten door de schil heen, legt de onderzoeker uit. "Alle andere fruitvliegen, zoals die bij de vuilnisbakken, leggen eieren óp de vruchten. Die kunnen geen gezonde gave vruchten beschadigen. Deze suzuki-fruitvlieg kan dat wel: die boort een gaatje in de vrucht en daar leggen ze eieren. Over twee weken heb je dan weer een nieuwe generatie fruitvliegen. Een vrouwtje kan honderden eieren leggen. En hierdoor kan je totale oogst eraan gaan."

Gaas helpt

De meeste kersenbedrijven hebben hun boomgaard ingepakt in gaas. Dit gaas helpt 'enorm', zegt Helsen. Maar niet voldoende. Een paar beestjes die ertussendoor glippen, en je bent de pineut. Vooral dus als je kersenteler bent, want kersen rijpen langzaam. De fruitvlieg zit ook op andere vruchten, zoals frambozen. Maar die vruchten zijn veel sneller rijp. Als je elke dag frambozen plukt, heeft de vlieg veel minder tijd om te vermeerderen.  

Ondertussen gaat onderzoek naar de bestrijding van de fruitvlieg verder. Is er nou echt niet een beestje dat toevallig heel erg houdt van de fruitvlieg? 

Japanse sluipwesp

Jawel, zegt Helsen: een sluipwesp uit Japan. Die lust de suzuki-fruitvlieg rauw, merken ze in het veldlab van de universiteit, waar ook kersenbomen staan. "Die sluipwesp willen we hier gaan loslaten, zodat ze zich hier gaan vestigen en de fruitvlieg natuurlijke vijanden krijgt." 

Een exotisch wespje tegen een exotische vlieg: een natuurlijke oplossing, maar mogelijk met nieuwe risico's. Niemand zit te wachten op een volgende plaag.

Naleving fruittelers slecht

Niet alleen kersenboeren houden zich slecht aan de regels rond het gebruik van pesticiden. Bij inspecties van de NVWA, gericht op de vrijstellingen in de fruitteelt in 2021 en 2023, werden vergelijkbare overtredingen geconstateerd, laat een woordvoerder weten.

Bij reguliere inspecties in de fruitteelt zijn de resultaten niet veel beter. In 2022 was de naleving nog 74 procent, in 2023 daalde dit tot 62 procent. Vorig jaar hield minder dan de helft - 47 procent - zich aan de regels.

Op dit moment is het teeltseizoen in volle gang en voert de NVWA inspecties uit. De NVWA wijst erop dat het niet naleven van wet- en regelgeving leidt tot risico's voor mens, dier en milieu.