Nederlandse straten liggen nog altijd vol peuken: 'Gif voor mens en milieu'

Om aandacht te vragen voor de schadelijkheid van deze 'gifbommen' voor mensen, dieren en het milieu organiseert Hakken (61) vandaag weer de jaarlijkse opruimactie Plastic PeukMeuk. Als ze een uurtje peuken heeft geraapt, is de opbrengst meestal 800 tot 1000 exemplaren, zegt ze. En dan hoeft ze nog niet eens heel erg haar best te doen. "Die dingen liggen echt overal. Ik denk dat veel mensen niet doorhebben hoe onvoorstelbaar veel het er zijn. Je moet er maar eens op letten, dan zie je het snel genoeg."

Volgens haar wordt elke dag het equivalent van 'een volle vrachtwagen aan sigarettenpeuken' op en in de Nederlandse bodem achtergelaten.

Microplastics en gifstoffen

Hakken raapt al vele jaren peuken, en ze vraagt ook al jaren om aandacht voor het probleem. Op Instagram, en door elk jaar de opruimactie Plastic PeukMeuk te organiseren. Maar voorlopig wordt het er niet veel beter op.

Dat is ook de conclusie van de Voortgangsnotitie Sigarettenfilteronderzoek 2025 van GoClean. Het is een vervolg op een eerder onderzoek uit 2021. "De conclusie is onmiskenbaar: de vervuiling door plastic sigarettenfilters is nog altijd ernstig en hardnekkig", schrijven de onderzoekers. Zowel het onderzoek van GoClean als de opruimactie van Hakken wordt ondersteund door Fair Resource Foundation met de website NoPlasticFilter.org.

Gifbommetje

Elke peuk, zegt Hakken, is een gifbommetje dat grote schade veroorzaakt aan mensen, dieren en het milieu. Ten eerste omdat het filter is gemaakt van microplastics. Die zijn niet biologisch afbreekbaar en dragen bij aan klimaatverandering. "En ten tweede", voegt ze toe, "omdat er in peuken meer dan 7000 verschillende gifstoffen gevonden zijn. Nicotine natuurlijk, en andere stoffen zoals rattengif en landbouwgif. Dat komt allemaal in het milieu terecht."

Esther Croes, tabaksexpert bij het Trimbos-instituut, bevestigt dat laatste: "In die filters zitten, als de sigaret gerookt is, de gifstoffen opgestapeld. En dat komt allemaal in het aquamilieu terecht, of in het grondwater. Nicotine is een insecticide. Het is een stof die het ademhalingsstelsel stillegt, en dat is buitengewoon schadelijk voor bijvoorbeeld vissen. Teer is een verzameling van kankerverwekkende en giftige stoffen. Zo komen talloze gifstoffen via het water in ons voedsel terecht. Dat is enorm schadelijk."

In een artikel uit 2021 stelde Croes zelf al dat er wereldwijd jaarlijks 4,5 biljoen peuken in het milieu terechtkomen. Zowel internationale als Nederlandse wetenschappers hebben de schadelijkheid van achtergelaten peuken in het milieu aangetoond.

Filter is grote misleiding

Bernadette Hakken zegt dat de peuken heel direct een aanslag zijn op de gezondheid van veel dieren. "70 procent van de zeevogels die dood worden gevonden, hebben peuken in hun maag. Bij zeeschildpadden is het 30 procent. Veel van zulke dieren sterven van de honger, terwijl hun buik vol zit met plastic."

En dan zijn er nog de negatieve gevolgen voor planten en gewassen: die groeien minder goed als er peuken in de buurt in de grond liggen. Ook dat wordt bevestigd door tabaksexpert Croes: "Als er peuken in je kruidentuintje liggen, dan nemen de kruiden de gifstoffen op."

Het ironische van het hele verhaal, vult ze aan, is dat de roker helemaal niet geholpen is met zo'n filter. "Dat een filter het roken minder ongezond zou maken, is een fabeltje", zegt ze. "Een grote misleiding van de tabaksindustrie."

Het tegenovergestelde is zelfs waar, zegt ze: "Verslaafde rokers moeten een bepaalde hoeveelheid nicotine binnenkrijgen. Om dat te halen, trekken ze harder aan de sigaret, dat gaat vanzelf. De rook dringt dieper in de longen door, en veroorzaakt dieper in de longen kanker. En, minstens zo zorgelijk: sinds de tabaksindustrie de filtersigaret tot standaard heeft gemaakt, zien we een ander type longkanker. Moeilijker te genezen, dus dodelijker. Alles wijst erop dat dit samenhangt met het filter."

Bernadette Hakken organiseert vandaag alweer de zevende editie van de opruimactie Plastic PeukMeuk, voor buitenlands gebruik ook wel No Butts Day genoemd. In Nederland hebben zich inmiddels in 84 plaatsen mensen en groepen aangemeld om mee te helpen rapen. Ook uit het buitenland zijn er dit jaar aanmeldingen: "Zestien landen al", zegt Hakken, niet zonder trots. In totaal gaat het om vele honderden vrijwilligers.

Filters op verboden lijst

De vrijwilligers rapen een uur, is de bedoeling, morgen wordt de uitslag bekend. "Een uur lijkt weinig", zegt ze, "maar dat is al intensief genoeg. De peuken zitten tussen tegels, liggen onder struiken en achter randjes. Dus als je mensen dubbelgevouwen onder parkbankjes ziet, dan zijn ze misschien wel aan het rapen."

Het uiteindelijke doel van de actie: meer bekendheid voor het probleem, en uiteindelijk een Europees verbod op sigarettenfilters. "We hopen dat Brussel besluit deze filters op de verboden lijst van single use plastics te zetten", zegt Hakken. "Ze doen niks voor de roker en ze veroorzaken gigantische schade aan het milieu. Filters moeten verboden worden."

Croes vult nog aan: "Er wordt door de tabaksindustrie weleens gesproken over een biologisch afbreekbaar sigarettenfilter. Dat lost misschien het plasticprobleem op, maar dan blijf je alsnog achter met al die schadelijke stoffen die erin zitten, en voor de gezondheid van mensen doe je dan ook niets."

Eerder maakten we deze video over Chris, die net als bijna 700.000 andere Nederlanders ziek werd van roken. Hij rookte twee pakjes per dag, vertelt hij: