Honderdduizenden euro's naar crowdfunding, maar nauwelijks controle hoe geld wordt besteed

'Wij eisen de nacht op, laat vrouwen veilig thuiskomen', die boodschap is momenteel op veel plekken in Nederland langs snelwegen en op abri's te zien. Het is een van de resultaten van de crowdfundingsactie van Danique de Jong. De inzamelingsactie is volgens haar niet alleen vanwege de dood van Lisa, maar ook voor de positie van alle vrouwen in Nederland. Er werd in totaal 509.421 euro ingezameld. Inmiddels is de actie gesloten.

Posters en stickers

Controle op particuliere crowdfunding is er nauwelijks. In de meeste gevallen gaat het goed. Maar voor buitenstaanders is het niet altijd even makkelijk om te achterhalen wie de initiatiefnemer van een actie is. Ook is er niet altijd transparantie over waar het geld voor wordt gebruikt. Of wat wordt gedaan als meer geld wordt ingezameld dan het streefbedrag.

"Bij goede doelen staat hier altijd een vergrootglas op", zegt René Bekkers, hoogleraar filantropie aan de VU Amsterdam. "Gek genoeg lijkt dat bij dit soort crowdfundsites niet zo te spelen. Je krijgt in de meeste gevallen na een donatie bijvoorbeeld ook geen bericht over waar je donatie aan besteed is."

'Geld wordt echt niet zomaar uitgekeerd'

Marleen Duit zamelde geld in na de dood van de ontvoerde kinderen Jeffrey en Emma uit Winschoten. Hun vader ontvoerde de kinderen in een auto, die later in het water werd gevonden. "Er werd ruim 116.000 euro ingezameld. Maar het is echt niet zo dat dat met één klik op je rekening staat", zegt ze tegen RTL Nieuws. "Er moesten veel documenten worden gescand en ingeleverd. Ook vroegen ze om allerlei gegevens."

Duit vertelt hoe overweldigd ze was door de grote hoeveelheid aan donaties. Er werd veel meer ingezameld dan haar doelbedrag. "Binnen een uur na het aanmaken zat ik al op 8000 euro. Het ging zo snel. Dat was ook ergens beangstigend. Ik voelde veel verantwoordelijkheid dat het geld goed terechtkwam. Gelukkig bood de gemeente al vrij snel hulp aan. Zij kwamen ook met een notaris."

Duit kreeg ook te maken met wantrouwen. "Er waren mensen die dachten dat ik verkeerde dingen met het geld zou doen. Ik heb mensen aan de deur gehad en vervelende telefoontjes gekregen. Maar ik zou nooit over de rug van twee dode kinderen geld willen verdienen. Terugkijkend zou ik er daarom niet snel nog eens aan beginnen, zo'n crowdfunding."

Volgens de gemeente Oldambt is het geld dat Duit inzamelde gebruikt voor de uitvaart en de herdenkingstocht van Jeffrey en Emma. De komende weken wordt duidelijk hoe de rest van het geld wordt besteed. Dat gebeurt in overleg met de familie.

Danique plaatste onlangs een update voor haar donateurs waarin ze zegt 'open en transparant' te willen zijn over waar het geld naar toe gaat. Ze schrijft dat samen met experts een concreet plan wordt gemaakt voor het geld. 

Daarbij staan 'een gedragscampagne, acties op beleidsniveau en ondersteuning van bestaande initiatieven' centraal, laat ze weten. Volgens de beschrijving is het grootste gedeelte van het geld nog niet gebruikt. Een klein deel ging volgens de update naar drukwerk zoals posters en stickers. RTL Nieuws heeft van de initiatiefnemer geen reactie ontvangen op vragen over de actie.

Danique begon de actie uit eigen beweging. Zoiets gebeurt vaker. Zo liep deze week een actie om geld in te zamelen voor de uitvaart van de twee Nederlandse tieners die omkwamen door een voedselvergiftiging in Turkije. Een bekende van de vader zamelde ruim 46.000 euro in.

Of denk aan de dakloze Benjamin, die terwijl hij in Rotterdam lag te slapen een stoeptegel op zijn hoofd kreeg gegooid. Zijn zus Amy zamelde bijna 34.000 euro in zodat 'haar broer nooit meer op straat hoefde te slapen'.

Geen regels

Volgens experts is er geen specifieke wet- of regelgeving om donatiecrowdfunding te controleren. Daardoor blijft het de vraag of de platforms, waarop het geld wordt ingezameld, er wettelijk gezien verantwoordelijk voor zijn dat het geld goed terechtkomt. 

Geld doneren aan een crowdfunding? Doe dan deze check

• Onderzoek het platform. Is het een bekende en grote speler?
• Check de campagne en updates om te beoordelen of dit betrouwbaar overkomt. 
• Zoek de persoon die om de donaties vraagt op via Google, om erachter te komen wie deze persoon is en om zijn of haar betrouwbaarheid te beoordelen.
• Check de voorwaarden van het platform. Is er een mogelijkheid om je geld terug te krijgen?
• Check of de betalingen via een externe partij verlopen, en dus niet direct aan het platform zelf.

"Het is niet heel waterdicht", zegt Anna Vera van Beusekom-Mook, die aan de Universiteit Utrecht promoveert op regulering van crowdfunding. Bepaalde vormen van crowdfunding voor commerciële doelen zijn wel gereguleerd. "Omdat donatiecrowdfunding veel voorkomt als manier om donaties te werven, gaan er wereldwijd stemmen op om ook dit te gaan regelen."

'Geen frauduleuze boel'

Er zijn geen precieze cijfers bekend over hoe vaak het geld bij donatiecrowdfunding niet op een eerlijke manier is besteed, zegt Van Beusekom-Mook. "Maar ik heb niet het gevoel dat het één grote frauduleuze boel is. Er komt af en toe wel een zaak aan het licht. Zo werd in 2022 een man uit Helmond veroordeeld, omdat hij deed alsof hij geld inzamelde voor de familie van de doodgeschoten Bas van Wijk in Amsterdam.

"Grote platformen zoals GoFundMe, Voordekunst en Voor je buurt doen zelf wel iets aan regulering. Vaak kun je het bijvoorbeeld melden als je vermoedt dat jouw geld niet op de juiste manier wordt gebruikt."

De actie naar aanleiding van de dood van Lisa, staat op GoFundMe. Het platform was voor RTL Nieuws niet bereikbaar voor commentaar. Wel staat op de website dat 'elke campagne nauwkeurig wordt gecontroleerd'. Volgens het platform 'is de meerderheid van de campagnes veilig en legitiem'. Op welke manier de campagnes precies worden gecontroleerd, wordt niet vermeld.

'Cijfers niet geverifieerd'

Volgens GoFundMe is 'minder dan 0,1 procent van de campagnes frauduleus'. "Maar dat cijfer is niet onafhankelijk geverifieerd", zegt Claire van Teunenbroek van Twente University. "Er zijn geen harde cijfers, maar als je naar verschillende bronnen kijkt, dan komt misbruik wel vaker voor dan wat die 0,1 procent suggereert." 

Het grootste gedeelte gaat ook volgens Van Teunenbroek goed. "Voor GoFundMe geldt dat er actie wordt ondernomen als misbruik wordt gemeld, maar er geen systematische controle wordt uitgevoerd op de besteding van ingezamelde fondsen."

Sinds de dood van Lisa uit Abcoude vliegen zelfverdedigingsmiddelen de deur uit, vertelt deze ondernemer: