Psychoses eerder opsporen door vragenlijst: 'Vaak begint het in de pubertijd'
Onterecht de deurbel horen of denken dat iemand naar je staart, terwijl dat niet zo is. Als dat af en toe gebeurt, is het onschuldig, maar het kan ook duiden op een voorstadium van psychose. Een speciale vragenlijst moet ervoor zorgen dat psychose bij jongeren eerder wordt opgespoord. Onderzoeker Yvonne de Jong deed er afgelopen jaren onderzoek naar. "Psychose-achtige ervaringen komen vaker voor bij jongeren."
Maar liefst 1 op de 100 Nederlanders krijgt ooit te maken met psychose. Je leeft dan in een eigen wereld en verliest het contact met de werkelijkheid. Je kunt bijvoorbeeld dingen zien of horen die er niet zijn. Of stemmen in je hoofd hebben die je vertellen dat je iets moet doen.
Toch is het niet altijd makkelijk te herkennen, legt De Jong uit. "De uitkomsten ons onderzoek leidden soms tot verbazing bij de psychologen van de patiënten."
Zo volgde een patiënt een traject voor een ADD-onderzoek, maar kwam er via de vragenlijsten naar boven dat zij psychotische symptomen vertoonde. De Jong: "Ze kon zich niet concentreren omdat ze constant stemmen hoorde, dat was eerder niet bekend."
Dergelijke vragenlijsten worden al ingezet bij volwassenen die psychische hulp nodig hebben, maar nog niet standaard bij jongeren. "En dat terwijl de helft van de psychotische stoornissen al voor het twintigste levensjaar wordt vastgesteld. De meeste beginnen zelfs al in de pubertijd", legt De Jong uit. Een lijst met stellingen moet tijdig opsporen of er mogelijk sprake is van psychotische symptomen, waarna een verdiepend interview volgt. De stellingen variëren van 'ik hoor wel eens stemmen' tot 'ik ervaar vaak déjà vu's'.
'Bijzondere ervaringen'
Volgens de onderzoeker ervaren jongeren nu eenmaal meer 'bijzondere ervaringen', zoals je moeder horen roepen terwijl dat niet zo is of voelen dat je wordt bekeken. De Jong: "Dat is heel normaal." Ze legt uit: "Dat heeft te maken met het brein, dat is bij jongeren minder ver ontwikkeld."
Maar op het moment dat dit soort gevoelens je belemmeren in je dagelijkse leven, of je angstig maken, is het goed om aan de bel te trekken. "Met de vragenlijst en een daaropvolgend interview, kunnen we goed vaststellen of de ervaringen normaal zijn, of dat er sprake is van een risicoprofiel."
Dankzij de vragenlijst wist Morgan dat ze een beginnende psychose had, vertelt ze in deze video:
Bij acht procent van de jongeren die in het onderzoek van De Jong een vragenlijst voorgeschoteld kreeg, bleek – na een daaropvolgend interview - sprake van psychotische symptomen. Een tijdige signalering zorgt ervoor dat jongeren sneller de juiste behandeling krijgen. Dat bespaart leed en kosten, en vermindert de druk op de zorg.
"Het kan veel ellende besparen. Wat we nu zien is dat jongeren jarenlang last hebben van bepaalde klachten. Ze praten er niet over en schamen zich. Pas later komt naar voren dat ze ook psychotische klachten hebben. Het vroeg ontdekken voorkomt uitval van jongeren en zorgt ervoor dat de klachten niet verergeren."
Momenteel krijgen honderden jongeren die hulp zoeken bij kind- en jeugdpsychiatrie Youz standaard zo'n vragenlijst voorgesteld. Maar ook bij andere organisaties in Nederland wordt de vragenlijst nu ingezet. De Jong is onderdeel van het Landelijk Netwerk Vroege Psychose. "Er wordt steeds meer gekeken naar vroegsignalering. Het zou daarom mooi zijn als de methode voor kinderen ook op andere plekken in het land wordt overgenomen." Zoals met de vragenlijsten voor volwassenen ook het geval is.
Stigma
Volgens de patiëntenorganisatie voor psychosegevoelige mensen Anoiksis kan een vragenlijst een goede manier zijn om een ervaring bespreekbaar te maken. Voorzitter Carola van Alphen: "Omdat het stigma op psychose zo groot is praat je er niet makkelijk over met anderen." Toch waarschuwt Van Alphen voor nadelige gevolgen. "Veel jonge mensen hebben psychotische ervaringen en dat leidt lang niet altijd tot psychiatrische problemen."
