Niger is verlengstuk Europees asielbeleid: 'Dit programma redt mensenlevens'

Het is alweer twee jaar geleden dat Fatiya (22) halsoverkop haar geboorteland Somalië verliet. Ze moest wel, vertelt ze, nerveus plukkend aan haar armband in de kleuren van de Somalische vlag. "Ik ben getrouwd zonder toestemming van mijn familie."

Gemarteld in Libië

Doodsbang voor de bedreigingen van haar familie reisde Fatiya naar Libië. Vanuit daar zou ze met een bootje de Middellandse Zee oversteken, richting Europa. Maar nog voor ze de Libische kust bereikte, werd ze gevangengenomen en opgesloten in een detentiecentrum.

Fatiya slaat haar ogen neer. "Libië is vreselijk. We werden daar heel slecht behandeld, gemarteld zelfs. Het is onmenselijk." Negen maanden lang kon ze geen kant op. Totdat ze op een dag werd aangesproken door UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. UNHCR registreert vluchtelingen over de hele wereld, aan de hand van het Vluchtelingenverdrag. 

Asiel in Europa

Omdat het leven voor vluchtelingen in Libië onhoudbaar is, maar ze ook niet terug kunnen naar hun thuisland, is UNHCR voor deze groep een speciaal hervestigingsprogramma begonnen. Fatiya is één van de ruim 1500 vluchtelingen die in het afgelopen jaar naar Niger is gevlogen. Daar doorloopt ze een asielprocedure. Uiteindelijk krijgt ze een nieuw thuis in de Verenigde Staten, Canada of één van de tien Europese landen die aan het programma meedoen.

"Dit programma redt mensenlevens", zegt een opgetogen Alessandra Morelli, hoofd van UNHCR in Niger. "We brengen mensen naar Europa op een legale, veilige manier. Zo hoeven ze niet die gevaarlijke reis over de Middellandse Zee te maken."

Ook Nederland doet mee. Tot nu toe heeft Nederland 26 vluchtelingen opgevangen, allemaal uit Eritrea. Daar komen dit jaar nog 50 mensen bij. "Het is een daad van solidariteit," zegt Morelli. "Dankjewel, Nederland!"

Migratiekruispunt

Het is geen toeval dat juist in Niger dit asielprogramma wordt uitgerold. Met de overheid daar is voor Europa goed zaken te doen als het gaat om migratiebeleid. Lange tijd was Niger lang het belangrijkste kruispunt voor migranten die naar het noorden van Afrika willen reizen. Een arsenaal aan maatregelen, betaald met honderden miljoenen uit Europa, heeft dat vrijwel gestopt. 

De grensbewaking is aangescherpt, mensensmokkelaars zijn achter de tralies gezet en pick-up trucks – gebruikt om migranten door de woestijn te vervoeren – zijn ingenomen. Misschien wel de meest effectieve maatregel is een wet die in 2016 van kracht werd: het verbod op het vervoeren van migranten zonder papieren. "Attentie!" staat in grote letters op borden langs de weg. "Wie illegaal migranten vervoert, krijgt een boete." Naast de waarschuwing prijkt een Europees vlaggetje.

Dat de migratie in Niger de afgelopen jaren is afgeremd, betekent nog niet dat de EU hier klaar is. Integendeel. Zo is afgelopen zomer geopperd om in Afrika niet alleen vluchtelingen te screenen, zoals UNHCR doet, maar ook migranten die naar Europa willen. Dan zou al op het Afrikaanse continent onderscheid worden gemaakt tussen economische migranten, en vluchtelingen die kans maken op asiel. 

'Slechte migranten'

"Absurd", reageert Mohamed Bazoum, minister van Binnenlandse Zaken van Niger. "Alle jonge Afrikanen met een Europese droom komen dan hiernaartoe. Het zijn economische migranten. In Europa worden ze gezien als 'slechte migranten' – ze hebben geen enkele kans om daar te komen. Waarom zouden we ze dan hier willen hebben?" Bazoum schudt zijn hoofd. Niger is alleen akkoord met het opvangen van tijdelijke asielzoekers, zoals nu gebeurt met het programma van UNHCR. 

Fatiya hoort binnenkort wanneer ze naar Europa gaat. Haar lotgenoten, met wie ze vastzat in Libië, is ze nog niet vergeten. "Ik hoop dat de mensen die hetzelfde als ik hebben meegemaakt dezelfde kans krijgen als ik. Zodat ze eindelijk hun pijn en problemen achter zich kunnen laten."