Maria (19) werd symbool van protest Wit-Rusland: 'Ik had dood kunnen gaan'

Aan de telefoon moeten we hard praten. Want ook een van Maria's trommelvliezen moest er die avond aan geloven. Maria volgt de protesten vanuit het ziekenhuis, vertelt ze. "Het liefst zou ik weer meedoen. Ik hoop dat ik mijn verwondingen niet voor niets heb gekregen."

Nog steeds in het ziekenhuis

Het gebeurde allemaal op de verkiezingsavond van 9 augustus 2020. President Loekasjenko claimde een klinkende overwinning met 80 procent van de stemmen. Tot woede van veel Wit-Russen zoals Maria. Zij kwam naar de hoofdstad om te demonstreren. "Ik was van plan om een paar dagen te blijven, maar mijn verblijf duurt nu wat langer. Ik lig nog steeds in het ziekenhuis."

Loekasjenko is al 26 jaar aan de macht. "Dat is te veel van het goede," vindt Maria. "Hij is langer aan de macht dan ik leef. Ik had op de verkiezingsavond dood kunnen gaan en dan had ik zijn vertrek niet meer meegemaakt", grapt ze. "Als ik straks uit het ziekenhuis kom, hoop ik dat we een nieuwe president hebben."

Werkloze demonstrant

Al die jaren heeft Loekasjenko het volgens Maria volgehouden omdat hij zijn land stabiliteit bood. "Maar die stabiliteit trekt ons omlaag. Onze roebels worden steeds minder waard, het land gaat niet vooruit. Misschien hebben we wel ongelijk. Misschien blijkt later dat we een paradijselijk leven hadden. En toch willen we verandering, of het nou beter wordt of niet. We willen gewoon eindelijk eens een nieuwe regering."

Maria zelf is 19 jaar en komt uit Gomel, een provinciehoofdstad. Ze had een studie diergeneeskunde geprobeerd – zonder succes – en was net begonnen als tatoeëerder, al vindt ze zichzelf nog geen prof: "Eigenlijk ben ik een typische Wit-Russische werkloze demonstrant."

Ook over de bewuste avond vertelt ze met een lach in haar stem. Eerst had ze die dag in Gomel op oppositieleider Tichanovskaja gestemd. Daarna was ze met een vriend naar de hoofdstad Minsk gegaan, een tocht van een paar uur. "Als de oppositie tot winnaar zou worden uitgeroepen, zouden we alle champagne in de stad opdrinken."

De knal

Het liep anders. Loekasjenko riep zichzelf uit tot winnaar. "We gingen met een menigte naar het centrum om te protesteren, maar een politiecordon hield ons tegen."

De menigte stopte en riep: 'Laat je schild vallen. De politie is met het volk.' Maria: "Het waren vreedzame leuzen, niemand provoceerde de politie. Dronkenlappen en relschoppers kalmeerden we. Toch deden de agenten hun schilden omhoog. Het waterkanon werd ingezet. En toen was er een knal."

Zelf herinnert Maria zich niets van dat moment. Dankzij de foto's, wonden en haar vriend Nikita heeft ze er wel een beeld bij. "De politie begon met flitsgranaten te gooien. Nikita, zijn broer en ik werden geraakt door scherven. We waren alle drie gewond aan ons rechteroor. Ik was harder geraakt dan de anderen: volledig verblind en verdoofd."

"Ik herinner me geen pijn. Ik lag op de grond. Mijn rugzak was aan gort, die heeft mijn rug beschermd. Ik was wel geraakt in mijn arm, mijn been – en er zat ook een scherf in mijn gezicht."

Geluk bij een ongeluk: Maria draagt contactlenzen. Een daarvan hield een scherf tegen. Haar gezichtsvermogen heeft ze dus nog. Wel zijn er botjes in haar oor beschadigd en is een trommelvlies gescheurd. "Die kan in principe nog aangroeien, maar waarschijnlijk wordt het opereren."

'Weefsel schotwond kan afsterven'

Toen ze in het ziekenhuis de foto's zag, was Maria verbaasd dat ze het had overleefd. Behalve scherven had ze ook rubberkogels in haar lijf. Maria herinnert zich niet dat ze daarmee is beschoten.

"Ik heb drie schotgaten in mijn been, van rubberkogels. Het probleem daarvan is dat het weefsel afsterft. Ik heb al twee operaties gehad om de wonden te verwijderen, maar de wonden zijn nog steeds open. Want als we ze hechten, kan het weefsel in de wond gaan afsterven en moeten we de wonden weer open halen om weefsel te verwijderen."

Tijdens een operatie werd in zo'n schotgat ook nog eens een plastic scherf gevonden. Een verrassing. "Ik heb werkelijk geen idee hoe een plastic scherf in een schotwond terecht is gekomen."

Ouders boos

"Mijn ouders hebben me op m'n kop gegeven," vertelt Maria, "maar ze steunen me toch wel. Zij zijn ook tegen het Loekasjenko-regime." Online leest Maria allerlei vijandige reacties van Loekasjenko-aanhangers. Lachend: "De foto met het bloed zou gemaakt zijn met make-up. Niemand zou op mij hebben geschoten. Ik zou het allemaal bij elkaar hebben gelogen."

Toch is er vooral steun. "De meeste ziekenhuismedewerkers zien ons als helden", zegt Maria. "Ze hebben zelfs een gratis bril voor me geregeld." Ze krijgt in het ziekenhuis niet alleen bezoek van vrienden en familie, maar ook van een leger vrijwilligers. "Die doen boodschappen voor me. Het hele land is nu verenigd." De vrijwilligers regelden ook een advocaat. Samen met hem bereidt Maria nu een aangifte voor.

Politie op bezoek

Ook de politie kwam langs, een dag nadat Maria gewond was binnengebracht. Ze was net bijgekomen. "Ze waren met z'n tweeën en speelden bad cop. Ze probeerden me een bekentenis af te troggelen: ze wilden me laten zeggen dat iemand mij aanstuurde en betaalde om te demonstreren."

De agenten probeerden Maria ook nog op het idee te brengen dat de granaten niet waren gegooid door de politie, maar door anarchisten of hooligans. "Dat was echt een circus. Ik bedoel: waar zouden zij dan flitsgranaten en rubberkogels vandaan moeten halen?"

Maria probeerde – zo goed en zo kwaad als dat ging met een verse hoofdwond – die vragen maar te ontwijken.

Geen spijt

Spijt van haar trip naar Minsk heeft ze niet. Maria vindt dat anderen er veel slechter vanaf zijn gekomen. "Er zijn mensen gewond geraakt en gedood door politiegeweld. Er zijn mensen gemarteld. Ik heb al mijn lichaamsdelen nog. Ik hoop dat het allemaal niet voor niets is geweest en dat Loekasjenko vertrekt."

Nederlandse familie

Dit verhaal heeft overigens nog een Nederlands tintje. "Onze familie weet dat de opa van mijn opa een Nederlander was," vertelt Maria opeens. "Hij heette Stefan Hals. Daar heeft mijn moeder ook haar achternaam van: 'Halceva' staat in haar paspoort. Dat is een gerussificeerde variant van 'Hals'. Waarom mijn voorvader destijds van Nederland naar hier is verhuisd, weten we niet. Ik weet alleen nog dat ik in mijn jeugd zijn foto heb gezien."