'Verwoestende besmettingsgolf' dwingt Zuid-Afrika tot nieuwe, strenge lockdown

Geen bijeenkomsten meer, geen onderwijs, geen alcoholverkoop, geen etentjes in restaurants, en een avondklok van 21.00 uur 's avonds tot 04.00 in de ochtend. Zuid-Afrika, waar de winter is aangebroken, zit weer op slot.

Terug op niveau januari

Door de meer besmettelijke deltavariant van het virus is sprake van een derde besmettingsgolf in het land. Afgelopen week vielen gemiddeld 171 coronadoden per dag en kwamen er dagelijks gemiddeld ruim 15.000 besmettingen bij. Daarmee is het land terug op het niveau van begin januari.

Ook de nationale vrouwenvoetbalploeg, die naar Nederland zou afreizen voor de uitzwaaiwedstrijd van Oranje richting de Olympische Spelen, bleef niet gespaard. Wegens vijf coronagevallen werd dat duel afgezegd en zit de voltallige Zuid-Afrikaanse selectie in zelfisolatie.

"We zijn in de greep van een verwoestende besmettingsgolf die volgens alle indicaties erger zal zijn dan die ervoor", zei de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa zondag in een toespraak. "De piek van deze derde golf lijkt hoger dan de vorige twee." Hij verwacht ook dat de derde golf langer zal duren.

Afhankelijk van andere landen

Een grootschalig nationaal vaccinatieprogramma bestaat niet in Zuid-Afrika. Tot dusver zijn 2,68 miljoen coronaprikken gezet, op een populatie van ruim 60 miljoen inwoners. Slechts 0,8 procent van de bevolking is volledig gevaccineerd. In deze video legt arts Hugo Tempelman uit waarom het belangrijk is dat ook armere landen vaccineren tegen corona:

Het land is grotendeels afhankelijk geraakt van Covax, het wereldwijde programma dat door onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie is opgezet voor het vaccineren van mensen in armere landen. Maar ook dat programma kampt met grote problemen sinds de grote uitbraak in India, dat de meeste leveringen had beloofd, maar die uiteindelijk voor de eigen bevolking hield.

'Massale campagne nodig'

"De uitrol gaat nog altijd veel langzamer dan gehoopt door een gebrek aan geld en beloofde donaties van rijkere landen", zegt Remco van de Pas van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen en onderzoeker bij Clingendael. Volgens hem is een massale vaccinatiecampagne nodig om het virus te stuiten in armere landen. "Maar het blijft een ver-van-ons-bedshow. Hier in het Westen voelen we de pandemie niet meer. We gaan de zomer in, zonder mondkapjes."

De Zuid-Afrikaanse afhankelijkheid van Covax heeft verschillende oorzaken. Het land had een deal met farmaceut AstraZeneca, maar verkocht die vaccins door omdat een studie zou hebben uitgewezen dat ze 'minimale bescherming' zouden bieden tegen mildere varianten van het virus, die destijds het meest voorkwamen in Zuid-Afrika.

Zorgen over bijwerkingen

Ook bij Janssen-vaccins ging het mis. Door zorgen over bijwerkingen legde de Zuid-Afrikaanse regering die uitrol stil. Maar even switchen naar een ander vaccin, zoals in Nederland, lukte vervolgens niet meer.

Ondertussen verwijt de Afrikaanse Unie dat rijkere landen doelbewust de vaccinvoorraden én de productie voor zichzelf houden. "We waren er in december van overtuigd dat de hele wereld samenkwam om vaccins te kopen", zei de speciale gezant van de Afrikaanse Unie, Strive Masiyiwa, tegen de Britse krant The Guardian. "Niet wetend dat we in een klein hoekje waren opgesloten, terwijl de anderen wegrenden om de voorraden veilig te stellen."

Meer oplevingen in Afrika

Gevreesd wordt dat het virus in meer Afrikaanse landen zal huishouden. Die vrees lijkt terecht, met oplevingen in onder meer buurland Namibië, de Democratische Republiek Congo, Zambia en Oeganda.  

"Deze pandemie kan in deze landen snel verergeren en nog meer impact hebben", zegt gezondheidsexpert Van de Pas. "Het probleem is niet alleen te weinig vaccins. In veel Afrikaanse ziekenhuizen is een gebrek aan zuurstof, coronamedicijnen en koelsystemen om vaccins te bewaren."

De oplossing ligt volgens Van de Pas bij het maken van blijvende internationale afspraken voor het optreden tegen de pandemie en het verder investeren in lokale vaccinproductie in landen als Zuid-Afrika, Rwanda en Senegal. "Wat je nu ziet gebeuren, is dat een wereld die eigenlijk gezamenlijk zou moeten optreden tegen een wereldwijd probleem, dat nalaat. Maar het is een gedeeld probleem en een gedeelde verantwoordelijkheid, net als het klimaatprobleem."

Volgende pandemie?

Afspraken die in de toekomst nog weleens goed van pas kunnen komen. Van der Pas: "Wij zien genoeg risico's dat na corona een volgende virale pandemie uitbreekt. Door onze internationale economieën en intensieve veehouderij is de kans dat een nieuw virus overspringt van dier naar mens heel reëel. En ook het coronavirus kan blijven muteren."