Polen wil eind aan bemoeienis EU: 'Fundamenteel keerpunt'
Komen de verhoudingen tussen de Europese Unie en Polen nog verder op scherp te staan? Het Poolse grondwettelijke hof buigt zich deze week over de vraag wat zwaarder moet wegen bij nieuwe wetgeving: het Poolse recht of het Europese recht? De uitspraak kan verregaande gevolgen hebben.
Voor alle EU-landen geldt in principe: het Europese recht weegt het zwaarst bij besluiten. Dat houdt in dat uitspraken van het Europees Hof van Justitie bindend zijn en voorrang hebben op het nationale recht.
Maar daar wil Polen nu van af. Het Hof daar kijkt, op verzoek van de premier, of niet de grondwet zelf leidend moet zijn bij de rechtmatigheid van besluiten. Polen wil kortom niet dat de Europese Unie zich gaat bemoeien met de rechtmatigheid van Poolse besluiten.
Juist Polen is door het Europees Hof de laatste jaren vaak op de vingers getikt, vertelt Michiel Luining, onderzoeker aan de Universiteit van Antwerpen.
Politiek luchtje
''In maart stelde de Europese Unie dat aan de benoeming van rechters in Polen een politiek luchtje zat. De onafhankelijkheid van de rechters kwam in het geding. De Poolse premier wil dat het Europees recht daar niets over mag zeggen, dat het op basis van de Poolse grondwet als legitiem kan worden gezien.''
De Poolse minister van Justitie stelde na de uitspraak over de Poolse rechters dat de EU 'de soevereiniteit van lidstaten probeert te verwoesten'.
Volgens Luining speelt bij de Polen geen 'Pol-exit', de wens om uit de EU te vertrekken. ''Polen probeert de EU nu juridisch de pas af te snijden, maar wil graag bij de EU blijven. Ze profiteren namelijk van de subsidies van de EU en worden door de EU beschermd ten opzichte van Rusland."
Het is in feite een pokerspel, zegt Luining, waarbij Polen de grenzen aan het opzoeken is. "Ze willen zelf hun rechtstaat bepalen én bij de EU horen.''
Er lijkt geen twijfel over te bestaan dat het Poolse Hof zal concluderen dat de grondwet het hoogste gezag moet hebben. De rechters in het hof zijn namelijk door de regering zelf daar neergezet.
Dezelfde regels voor iedereen
Daarmee is sprake van een fundamenteel keerpunt in de Europese Unie, vertelt Luining. ''Samenwerkingen worden onmogelijk als één van de EU-lidstaten andere rechtsnormen gaat hanteren. Kan Nederland dan nog wel verdachten aan Polen uitleveren bijvoorbeeld? En wat doen andere landen als ze zien dat er niet voor iedereen dezelfde regels gelden?''
Ook Duitsland kritisch
Niet alleen Polen ligt op dit punt overhoop met de Europese Unie. Ook Duitsland veroorzaakte recent woede bij de EU. Het Duitse constituonele Hof oordeelde laatst dat het schuldenopkoopprogramma van de Europese Centrale Bank niet goed functioneerde.
Daarmee zou Duitsland volgens de EU zijn nationale recht boven het EU-recht plaatsen. De Polen grijpen de ruzie tussen Duitsland en de EU op dit punt aan om aan te tonen dat ook zij volgens hun eigen recht moeten kunnen oordelen.
De Europese Unie is al een artikel 7-procedure gestart tegen Polen. Dat houdt in dat de EU vindt dat in Polen de rechtsstaat wordt bedreigd. Luining: ''Het stemrecht van Polen kan worden ontnomen, maar waar het om draait zijn de financiële sancties.''
Actie tegen Polen
Lange tijd konden die strafmaatregelen niet worden opgelegd. Voor zo'n besluit moesten alle lidstaten unaniem zijn, maar Hongarije blokkeerde de sancties. Want ook Hongarije ruziet met de EU over de invulling van de eigen rechtstaat. De EU kijkt nu of lidstaten ook op andere manieren sancties opgelegd kunnen krijgen.
Onder meer het Nederlandse parlement heeft de EU opgeroepen om actie te ondernemen tegen Polen.
Dagelijkse update
Wil jij iedere middag een selectie van het belangrijkste nieuws en de opvallendste verhalen in je mail? Meld je dan nu aan voor de dagelijkse update.