Weerstand tegen oprukkend China: 5 redenen waarom de zorgen groot zijn
"China wil het machtigste land op aarde worden, maar dat gaat onder mijn toezicht niet gebeuren", waarschuwde de Amerikaanse president Joe Biden eerder dit jaar. Hij pakte sindsdien door en sloot bondgenootschappen met India, Japan, Australië en de Britten. Samen maken ze een vuist tegen China. Maar waarom?
Met China-correspondent Roland Smid en defensiedeskundige Dick Zandee kijken we naar vijf oorzaken voor de oplopende spanningen met China. Spanningen die over de hele wereld voelbaar zijn.
1. Dreiging voor Taiwan
De Chinese president Xi Jinping liet er tijdens de viering van het 100-jarig bestaan van zijn partij afgelopen juli geen misverstand over bestaan: "We moeten resoluut actie ondernemen om elke poging tot onafhankelijkheid van Taiwan volledig te verslaan. Het realiseren van de volledige hereniging van China is een historische missie."
Het zijn woorden waar ze in Taiwan niet op zitten te wachten. Het eiland vaart sinds 1949 z'n eigen koers en groeide uit tot een democratisch geleide staat, een doorn in het oog van China. Het één-China-principe verbiedt andere landen om betrekkingen met Taiwan te hebben. Via relaties op het gebied van economie en cultuur gebeurt dat alsnog.
Machtsvertoon
De Chinese regering blijft het land als een afvallige regio zien. Dat wordt regelmatig duidelijk gemaakt met militair machtsvertoon in de omgeving van Taiwan en met gevechtsvliegtuigen die het Taiwanese luchtruim binnenvliegen. Taiwan zit zelf ook niet stil. Gesteund door wapens van de Verenigde Staten houdt het zelf grote legeroefeningen.
"Het dreigende taalgebruik hoor je al sinds de tijd van oud-leider Mao Zedong", vertelt China-correspondent Roland Smid vanuit Shanghai. "Je kunt dus denken: niets nieuws. Maar China is nu militair gezien wel veel en veel sterker dan voorheen. Als het tot een confrontatie komt, is Taiwan kansloos."
Volgens Smid zal China Taiwan niet zomaar binnenvallen. "Ze hebben op economisch vlak baat bij de huidige relatie. Toch is een oorlog zeker mogelijk. Bijvoorbeeld wanneer Taiwan de onafhankelijkheid uitspreekt of als de VS er een ambassade opent en Taiwan formeel erkent. Dat accepteert de Chinese president niet."
2. Dodelijk grensconflict met India
Ook India en China leven op gespannen voet. Zo komt het op duizenden meters hoogte in de Himalaya geregeld tot confrontaties tussen soldaten van beide landen. Vorig jaar vielen bij gevechten met stenen en knuppels zeker twintig Indiase slachtoffers. China communiceerde niets over het aantal eigen slachtoffers.
Beide landen beschuldigden elkaar van het oversteken van de grens. Dat er grote onenigheid is over waar die precies loopt, kan zomaar weer tot nieuwe confrontaties leiden. India wil net als China een grootmacht worden, maar heeft militair gezien het nakijken. Reden dat het land steeds meer de samenwerking zoekt met gelijkgestemden.
Quad-alliantie
Zo zit India samen met Japan, Australië en de Verenigde Staten in de Quad-alliantie. Eind september kwamen de vier leiders voor het eerst fysiek bijeen. China werd niet bij naam genoemd. Maar in een gezamenlijk statement spraken de leiders na afloop de ambitie uit om 'de veiligheid en welvaart in de Indo-Pacific en daarbuiten te versterken'.
"Daar heeft India erg veel baat bij", aldus Dick Zandee van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendeal. "Het voelt zich steeds meer samengedrukt door de oprukkende Chinezen. Dat die samenwerken met buurlanden zoals Pakistan, maakt India zenuwachtig. Dat land kan zelf dus ook wel wat partners gebruiken."
Volgens correspondent Roland Smid zijn er in China zorgen over de ambitieuze Quad-alliantie. "Het wordt op de lange termijn wel als een echt probleem gezien. Met India en Japan zijn landen uit de directe omgeving van China betrokken."
"Er zijn geruchten dat Bangladesh zich wil aansluiten. Dat zegt wel iets over de zorgen die landen in de regio hebben als het om China gaat. En dat ze zich er dus steeds meer tegen af gaan zetten."
3. Militaire bezetting Zuid-Chinese zee
Ook de Zuid-Chinese zee is uitgegroeid tot een strijdtoneel. Anders dan de naam doet vermoeden, zijn de wateren daar lang niet allemaal van China. Toch gedraagt het land zich alsof dat wel zo is. Zo bezet China kleine eilandjes die worden uitgebouwd tot militaire bases.
"China zegt dat dat gebied al sinds de oudheid eigendom is", legt correspondent Roland Smid uit. "Ze baseren zich op oude maritieme documenten waarop dat te zien zou zijn, maar volgens een uitspraak van een VN-tribunaal in 2016 kan China hier geen rechten op baseren. China legt die uitspraak echter naast zich neer."
Het gaat om het gebied dat op onderstaande kaart tussen de negen rode streepjes ligt. De eilandjes liggen er soms een stuk dichter bij de Filipijnen en Vietnam dan bij China. Zoals Fiery Cross Reef, dat China tot een basis met landingsbaan maakte.
Het zorgt volgens Smid voor confrontaties op zee. "Indonesische en Filipijnse vissersboten komen regelmatig in aanraking met de Chinese kustwacht. Die gedraagt zich soms erg agressief. Voor China zijn de belangen groot. Denk aan de belangrijke handelsroutes in het gebied en de kostbare grondstoffen die er onder de bodem liggen."
In de Filipijnen gaan mensen de straat op om te protesteren tegen de Chinese agressie. Maar volgens Dick Zandee zal China zich juist steeds vaker laten gelden. "Ze hebben inmiddels ook al een militaire basis in de haven van Djibouti in Oost-Afrika. Het wil wereldwijd een rol gaan spelen en handelt daar ook naar."
"Er gaat geen direct gevaar uit van die bases. Maar het zijn wel middelen waarmee China op termijn druk kan uitoefenen op andere landen. Die moeten zich daar wel tegen gaan verweren, anders is er geen weg meer terug."
4. Steeds machtiger in Europa
Ook dichter bij huis zijn er zorgen. Op de foto hierboven protesteren inwoners van de Hongaarse hoofdstad Boedapest tegen de komst van een Chinese universiteit. Een plan dat 1,3 miljard euro kost.
"De campus moet gebouwd worden door Chinese bouwlieden en materialen", legt Roland Smid uit. "De Hongaarse overheid betaalt het waanzinnige bedrag met een Chinese lening. Ondanks de kritiek wil de Hongaarse president Orban van geen wijken weten. Het aanhalen van de economische banden met China is hem erg veel waard."
Geen vrijheid
Met een referendum steekt de lokale politiek er mogelijk nog een stokje voor. Maar als de universiteit er alsnog komt, is de impact volgens Smid groot. "Je krijgt dan een Europese universiteit die voor een groot deel onder controle staat van China. Dat belooft weinig goeds voor academische vrijheid, en dat zou je negatieve invloed kunnen noemen."
Die hechte banden tussen Hongarije en China blijken ook een politiek wapen. Zo blokkeerde Hongarije eerder dit jaar een statement van de Europese Unie waarin openlijk kritiek op China zou worden geuit. De kritiek richtte zich op het Chinese ingrijpen in de vrije democratie van Hongkong. Maar dat statement kon volgens diplomaten weer terug de la in nadat Hongarije medewerking had geweigerd.
5. Online geweld
Zorgen zijn er ook over een dreiging die minder zichtbaar is. Begin dit jaar kregen tienduizenden organisaties en bedrijven verspreid over de wereld te maken met een enorme cyberaanval. Hackers maakten misbruik van een beveiligingslek in de servers van Microsoft Exchange. De Europese Unie, VS en het VK gaven China de schuld.
China ontkent alle betrokkenheid. Maar volgens Amerika maakt het Chinese ministerie van Staatsveiligheid zich al veel langer schuldig aan hack-campagnes en het stelen van intellectueel eigendom. Dat levert China waardevolle informatie op, maar ook veel kritiek. En die kan het land volgens Dick Zandee duur komen te staan.
En de EU dan?
"Hoe meer China zich op dit soort manieren in de wereld roert, des te meer landen zich tegen China zullen keren. Ik denk dat het land zelf ook worstelt met de vraag wat voor wereldmacht het wil zijn."
"Het is de balans zoeken van wereldmacht spelen maar tegelijkertijd anderen niet tegen de schenen trappen. Dat vereist een vrij subtiel beleid, de vraag is of China daartoe in staat is."
Met de sterke bondgenootschappen zenden de Verenigde Staten een stevig signaal naar China. Dat ze de Europese Unie overslaan, is volgens defensiedeskundige Zandee geen probleem. "Wij moeten niet achter de VS blijven aanlopen. De EU probeert met China samen te werken op het gebied van klimaat en terrorismebestrijding. Cruciaal als je dit soort wereldwijde problemen wilt oplossen."
Maar dat betekent volgens Zandee niet dat je als Europese Unie of Nederland helemaal geen kritiek kunt leveren. "Je moet China blijven wijzen op de mensenrechten. Al blijft het een groot probleem dat de EU nog altijd niet het vermogen heeft om zelf een militaire vuist te maken. Daardoor is het onmogelijk om hard op de diplomatieke tafel te slaan."
