Het zijn niet poezenplaatjes waar Facebook geld aan verdient
Facebook ligt onder vuur vanwege de keuzes die het bedrijf maakt over welke informatie jou als gebruiker wordt voorgeschoteld. Dit zorgt voor verdeeldheid in de samenleving en het sneller verspreiden van nepnieuws en complottheorieën, zeggen deskundigen. Ook in Nederland. "Het bereik is groter en indringender."
De kritiek op Facebook komt door de onthullingen van een oud-medewerker. Volgens deze 37-jarige Frances Haugen grijpt Facebook in veel gevallen niet in tegen desinformatie en haatdragende berichten, omdat die zorgen voor meer gebruikers en meer interactie op het platform. Door niet op te treden, draagt Facebook volgens haar bij aan verdeeldheid in de maatschappij.
Ook in Nederland krijgen complotdenkers meer aandacht door sociale media zoals Facebook, zegt onderzoeker Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden. "Op alle mogelijke manieren is het bereik van extreme ideeën vergroot", zegt hij. "Bovendien gaat de verspreiding heel snel omdat gebruikers zelf actief berichten doorsturen. Zo lang het om kattenfoto's gaat is het leuk, nu gaat het ook om heel andere dingen. Het bereik van sociale media is groter en indringender."
Iets wat nog eens versterkt is door de coronacrisis. Van Buuren: "Bij zo'n ontzettend ingrijpende gebeurtenis waarbij de maatschappij op slot gaat, gaan veel mensen zelf op zoek naar informatie en antwoorden. Dat gaat gepaard met veel wantrouwen en is een voedingsbodem voor complottheorieën. Zo erg als in de VS is het hier niet, maar ook in Nederland leidt dat tot polarisatie."
"Op alle mogelijke manieren is het bereik van extreme ideeën vergroot."
Algoritme
Dat Facebook liever verdient aan dit soort berichten dan dat het optreedt, verbaast Gijs van Beek niet. Hij is oprichter van taaltechnologiebedrijf Textgain dat onder meer online haat- en dreigberichten in kaart brengt. "Allerlei verschillende bronnen, zoals documentaires en recent een boek van ex-medewerkers, bevestigen dat het verdienmodel van Facebook meer centraal staat dan het eventueel maatschappelijke belang."
Dat heeft te maken met het algoritme, dat bepaalt welke berichten een Facebook-gebruiker krijgt te zien op zijn of haar tijdlijn. Van Beek: "Je zou kunnen zeggen dat de default [de standaard - red.] van Facebook is om algoritmes zo neer te zetten dat mensen zoveel mogelijk terugkomen. En daarbij werkt polarisering positief door."
Een mogelijkheid is om dit algoritme aan te passen, zegt hij. "Je kan bijvoorbeeld algoritmes transparant maken: oftewel laten zien welke keuzes het maakt. Dan kan je vervolgens meer berichten laten zien die voor verbinding zorgen en meer berichten verwijderen die haatdragend zijn."
Misbruik melden
Al is dat niet genoeg, zegt Joline Verloove die bij kennisinstituut Movisie onderzoek doet naar online haatzaaien en discriminatie. "Sociale media-bedrijven moeten zeker hun rol pakken bij de aanpak van ongewenste polarisatie. Maar we zijn allemaal aan zet: ook vanuit de politiek en het OM is er meer actie nodig ik bijvoorbeeld het vervolgen van daders van online haatzaaiing of discriminatie."
Tot slot kan ook de gebruiker zelf in actie komen. Vooral door ongeoorloofde zaken te melden bij Facebook. "En dat heeft zin", zegt Verloove. Uit onderzoek van de Europese Commissie blijkt dat bij 70 procent van de meldingen het desbetreffende haatbericht door het platform wordt verwijderd."
Facebook zelf wijst ook telkens op de miljarden nepaccounts die het verwijdert. Het bedrijf heeft altijd tegengesproken dat het bijdraagt aan verdeeldheid in de maatschappij. Volgens Facebook-bestuurder Nick Clegg zou een sociaal medium ook niet in staat zijn om polarisatie nog verder te vergroten.
Onderzoeker Van Buuren zou het toejuichen als Facebook zou afstappen van een verdienmodel waarbij berichten die de meeste ophef veroorzaken de meeste aandacht krijgen. "Maar dan vraag je ze om het hart uit hun verdienmodel te snijden. Sterkte daarmee."