Poetin raken in de portemonnee: deze sancties kan het Westen opleggen

Voordat we alle strafmaatregelen op een rij zetten, is het goed om te weten dat er al een aantal westerse strafmaatregelen gelden tegen Rusland. Dit vanwege de inlijving van schiereiland de Krim en de Russische steun aan de rebellen die verantwoordelijk zijn voor het neerhalen van vlucht MH17.

Sindsdien zijn sancties ingesteld tegen een aantal Russische staatsbanken en olie- en defensiebedrijven. Ook mogen EU-landen geen wapens kopen van de Russen en geldt een exportverbod voor bepaalde apparatuur en technologie die militair gebruikt kunnen worden. Tot slot is een lijst opgesteld van 185 personen en 48 bedrijven en organisaties. Hun banktegoeden zijn bevroren, er mogen geen zaken met hen worden gedaan en ze mogen ook niet reizen naar of door de EU.

Hoog spel

Heel veel indruk lijkt dat niet te hebben gemaakt, gezien de steun die Rusland blijft leveren aan separatisten in Oost-Oekraïne en de enorme troepenmacht die nu is opgebouwd aan de grens met Oekraine. De Russen spelen hoog spel en dwingen de westerse landen tot koortsachtig overleg: wat te doen als het conflict uit de hand loopt?

Deze sancties liggen op tafel

Dat die sancties worden uitgebreid, ligt voor de hand. Kortom: meer westerse sancties vanuit Europa en de VS tegen meer personen, bedrijven en overheidsinstellingen. Daarbij wordt veel gesproken over het gericht straffen van specifieke sectoren. Waar nu vooral de olie- en gassector en wapenindustrie worden geraakt, kan dat bijvoorbeeld worden uitgebreid met maatregelen tegen de Russische financiële sector, telecomsector, landbouwsector, luchtvaart of chipsector.

Daarbij kun je kijken naar wat Europa vooral exporteert naar Rusland, zegt Clingendael-onderzoeker Rem Korteweg. "De nadruk ligt nu op chips, maar de volgende stap is dat je ook de hoogwaardige producten gaat verbieden waar deze chips inzitten, zoals computers en geavanceerde machines." Dat zal Rusland vooral pijn doen wanneer zoveel mogelijk landen zulke sancties steunen, vult hij aan. "Denk aan sancties gesteund door Japan en Canada in G7-verband. Of met een groep van landen die ook de G20 zitten en waarbij Rusland een bepaalde economische afhankelijkheid heeft."

Deze sancties zijn riskant

Dan zijn er nog de zwaardere opties. Ten eerste de Nord Stream 2-pijplijn, waarmee meer Russisch gas direct in West-Europa afgeleverd kan worden. Hoewel die pijplijn inmiddels klaar is en Europa staat te springen om gas, geeft de Duitse toezichthouder maar geen groen licht.

Als de situatie in Oekraïne verder escaleert, mag de pijpleiding niet in gebruik worden genomen, hebben Duitsland en de Verenigde Staten vorige maand besloten. "Maar Nord Stream 2 helemaal niet in gebruik nemen is uiteindelijk een beslissing van Duitsland", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "De EU kan nu dus niet dreigen dat het betrokken Russische gasbedrijven sanctioneert. Want die bedrijven doen nog niets." Daarbij: de EU is zwaar afhankelijk van Russisch gas en komt snel in de problemen als Rusland de gaskraan dichtdraait.

De tweede zware optie is Rusland deels of zelfs helemaal afsluiten van het wereldwijde betalingsverkeer. De Amerikanen dreigen daar al nadrukkelijk mee. Zij hebben alvast twaalf Russische banken genoemd die kunnen worden afgesloten van Swift, het systeem dat internationale transacties tussen banken verwerkt. Daarvan zouden 'ten minste drie' Russische banken worden afgesneden. Korteweg: "Een boodschap die deze twaalf bedrijven echt afschrikt."

Rusland financieel helemaal afsnijden van Swift wordt economische gezien ook wel de 'nucleaire optie' genoemd vanwege de grote impact, maar ligt minder voor de hand. Zeker omdat Rusland en China werken aan een eigen Swift, waarmee een financieel systeem kan ontstaan waarop westerse landen geen invloed hebben.

Hoe nu verder?

Welke sancties er wel of niet komen, zal allereerst afhankelijk zijn van wat Rusland doet. Doet het land een militaire inval in de oostelijke regio Donbas, waar al acht jaar wordt gevochten tussen separatisten en het het Oekraïense leger, of gaat het veel verder en kiest het voor een frontale aanval op de rest van het land en wil het zelfs de hoofdstad Kiev innemen?

Niemand die het weet, zegt Rob de Wijk, expert op het gebied van internationale betrekkingen en veiligheidszaken. "Welke sancties er komen, hangt allereerst af van waarvoor je Rusland wilt straffen. Daarbij moeten de sancties en het militaire optreden met elkaar in evenwicht zijn. Daar zit altijd een hiërarchie in, een escalatieladder."