Weg uit de hel: hoe een Afghaanse tolk ontsnapte aan de taliban
"We zijn veilig, we staan bij de Pakistaanse politie. Het is gelukt!" RTL Nieuws-tolk Mohammed lukte het in augustus niet om weg te komen uit Afghanistan, toen de taliban daar de macht overnamen. Daarna zat hij ondergedoken in Kabul. Maar nu is hij ontsnapt. Dit is de ontknoping van meer dan zes maanden bellen, mailen en dingen uitzoeken.
RTL Nieuws-journalist Martin van Norel staat al een half jaar in contact met Mohammed, die in het verleden werkte voor RTL Nieuws en andere media. Na het vertrek van de westerse troepen uit Uruzgan ging Mohammed werken als journalist en deed hij allerlei werk voor de Afghaanse overheid.
Toen de taliban in juli en augustus Afghanistan overnamen, vluchtte hij met zijn gezin naar Kabul, net als heel veel andere Afghanen. Door zijn samenwerking met organisaties uit het Westen en zijn werk voor de Afghaanse overheid werd hij een direct doelwit van de taliban. Daarom moest hij daar weg. Dit is het verhaal van vorige zomer, over zijn verwoede pogingen het land te ontvluchten:
Wat in augustus niet lukte, lukte afgelopen week wel. Een verslag van Martin van Norel over de gebeurtenissen.
Woensdag 26 januari
In de avond krijg ik een bericht van Mohammed (niet zijn echte naam, in verband met de veiligheid van zijn familie die in Afghanistan is achtergebleven). "We gaan vannacht rijden, het is zover." Achter de schermen is door de Nederlandse overheid gewerkt aan de evacuatie van een aantal Afghanen die niet weg wisten te komen. Nu moet hij zich, met zijn gezin, melden bij de grensovergang Torkham bij Pakistan. We bespreken de details.
Ik spreek met hem af dat hij me voortdurend op de hoogte houdt tijdens de reis. Hij zal me berichten sturen als hij met de huurauto vertrekt uit Kabul, ter hoogte van Sairobi, halverwege de reis, bij het passeren van de stad Jalalabad en net voor de grens. Ik weet zo waar hij is, of het goed gaat en of ze niet ergens bij een wegversperring worden aangehouden door de taliban. Ik kan dan eventueel doorgeven dat hij eraan komt. Verder adviseer ik hem onnodige papieren en documenten in een tuin te begraven en zijn mobiel aan zijn vrouw te geven, zodat de taliban die niet kunnen doorzoeken. Hij gebruikt een oude Nokia. Daar valt weinig informatie uit te halen.
Terug naar augustus: mislukte evacuatie
Mohammed slaagde er in augustus net niet in om de Nederlandse militairen te bereiken die mensen opvingen op het vliegveld van Kabul. Het vliegveld ging dicht vanwege een terreurdreiging. Meteen daarna bracht een zelfmoordterrorist zijn bom tot ontploffing, met 183 doden tot gevolg. De eerste dagen na deze mislukte evacuatie blijft het stil. Mohammed zit ondergedoken met zijn familie in een huis in Kabul.
De taliban hebben de stad ingenomen en er zijn overal blokkades opgeworpen waar mensen worden gecontroleerd. Dan krijg ik weer een appje. "De banken zijn gesloten, dus we kunnen geen geld opnemen. Ik heb nog een beetje cash, maar als dat op is hebben we een groot probleem en het is hier levensgevaarlijk."
"De reis is lang en gevaarlijk. Er zijn verschillende wegversperringen van de taliban."
Ik neem contact op met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Er wordt hard gewerkt om mensen weg te krijgen die op de Nederlandse evacuatielijst staan, maar er is geen diplomatieke vertegenwoordiging meer in Afghanistan. Probleem ook is dat het vliegveld is gesloten. De Amerikanen hebben net voor hun vertrek het hele vliegveld gesaboteerd. Veiligheidssystemen, de radar en veel ook civiele vliegtuigen zijn beschadigd en niet meer bruikbaar. Vooralsnog zit alles potdicht en komt er niemand meer uit.
Donderdag 27 januari
In de ochtend blijft het stil. Ik app hem en vraag hoe het gaat. "Zijn jullie aan het rijden?" Ik geef hem wat informatie door, onder andere waar hij zich moeten melden. Om half twaalf krijg ik een bericht. "We zijn in Jalalabad." Dat is 156 kilometer van Kabul. Ik haal opgelucht adem. Het eerste stuk zit er op. Ik ken de weg omdat ik in 2002 de route in de omgekeerde richting reed. Samen met RTL Nieuws-verslaggever Jaap van Deurzen en cameraman Hans van der Klaauw reisden we van Torkham naar Kabul om verslag te doen van de val van de taliban, een paar maanden na 11 september.
De weg loopt door hoge bergen en over een aantal passen. De dalen langs de rivieren zijn bezaaid met Russische pantservoertuigen uit een eerdere oorlog. Toen we de route in 2002 reden, was de weg nagenoeg onverhard. De terreurorganisatie al-Qaeda had trainingskampen vlakbij in Tora Bora en het vermoeden bestond dat Bin Laden zich in een van de vele grotten schuilhield.
Nu, in 2021, is de weg geasfalteerd. Maar de reis is nog steeds lang en gevaarlijk. Er zijn verschillende wegversperringen van de taliban en door de vele ravijnen langs de route zou je er moeiteloos een aflevering kunnen opnemen van het programma Gevaarlijkste wegen van de wereld.
"De taliban zijn midden in de nacht het huis van de ouders van Mohammed in Uruzgan binnengevallen. Ze waren op zoek naar Mohammed."
Sinds vorig jaar zomer ben ik al bezig met het zoeken naar ik mogelijkheden om de familie het land uit te krijgen. Probleem is dat de vrouw van Mohammed en zijn kinderen geen paspoorten of ID-bewijzen hebben. Mohammed zelf heeft een Afghaans ambtenarenpaspoort. Dat is rood. Een gewoon Afghaans paspoort is blauw. Als hij dat rode paspoort gebruikt, weet iedereen dat hij voor de Afghaanse overheid gewerkt heeft en is de kans groot dat hij door de taliban wordt opgepakt.
September: taliban zoekt Mohammed
Eind september kreeg ik een appje. De taliban zijn midden in de nacht het huis van de ouders van Mohammed in Uruzgan binnengevallen. Ze waren op zoek naar Mohammed, omdat hij 'had samengewerkt met de buitenlanders'. Ze doorzochten het huis, maar vonden niets. Mohammed is bang. In Kabul verhuist hij met zijn gezin van schuilplaats naar schuilplaats om te voorkomen dat ze hem daar zullen vinden.
Op internet beginnen filmpjes van talibanmisdaden de ronde te doen. De angst onder de achterblijvers neemt toe. Mohammed zit inmiddels in verschillende appgroepen van achterblijvers, waar al die info wordt gedeeld. De angst wordt daardoor alleen maar groter.
In Kandahar vallen de taliban verschillende huizen binnen. Mensen worden in elkaar geslagen. Ook worden mensen meegenomen. ik krijg foto's toegestuurd van huilende vrouwen die lijken te smeken om hun leven. Ook in Kandahar en Uruzgan worden voormalige politiemensen uit hun huizen gehaald en vermoord. In Den Haag wordt gedebatteerd over de achterblijvers. Als ik Mohammed vraag of hij een telefonisch interview voor RTL Nieuws wil geven over zijn situatie, durft hij dat niet. Hij is bang dat zijn stem herkend wordt.
Ik krijg foto's toegestuurd van mannen die zijn opgehangen aan een bouwkraan. Ze zijn geëxecuteerd door de taliban na kidnapping en een roofoverval. Mohammed blijft vragen: "Is er al nieuws over de evacuatie? We moeten hier echt weg, het is levensgevaarlijk. Je kunt ons leven redden door ons te helpen." Die middag zegt een talibancommandant tegen lokale media dat Afghanen die buitenlanders hebben geholpen, vermoord mogen worden.
Donderdag 27 januari: uren wachten
Om zes over half twaalf donderdagmorgen krijg ik weer een appje. "We zijn over een half uur bij de grensovergang met Pakistan." Mohammed stuurt een paar filmpjes door van de rit over de weg. Hij voelt zich veilig genoeg om die te versturen. Ik zie de buitenwijken van Jalalabad, mannen op brommers. Het lijkt een normale dag, maar de grensprovincie waarin Jalalabad ligt, is ook de thuisbasis van de Afghaanse tak van Islamitische Staat en er vinden regelmatig en onverwacht aanslagen plaats.
Twee uur later krijg ik weer een bericht. "We zijn in Torkham, vlak bij de grens." Dan blijft het stil. Ik vermoed dat ze moeten wachten, een lange rij mensen die allemaal naar Pakistan willen. Talibanstrijders die iedereen controleren en vervelend doen of mensen wegsturen. Drieënhalf uur blijft het stil. Dan weer een bericht. "We zijn oké. We wachten nog steeds bij de grens."
November: in busje naar Uruzgan
In oktober en november blijft Mohammed berichten ontvangen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het feit dat die steeds door andere mensen worden verstuurd, maakt de informatie-uitwisseling niet overzichtelijker. Ik krijg steeds de vraag van Mohammed of het veilig is informatie te delen en of ik de mensen ken die hem berichten sturen. Mohammed vraagt me nogmaals: "Sta ik echt op de Nederlandse evacuatielijst met mijn gezin?" Ik bevestig dit. Dan blijft het een paar dagen stil. Door een stroomuitval in Kabul kon hij zijn telefoon niet opladen.
We appen tientallen keren over het verkrijgen van paspoorten. Om een paspoort te krijgen, heb je een ID-bewijs nodig. Die heeft ook niemand van de familie. Daarom besluit Mohammed begin november met zijn hele familie naar Uruzgan te reizen. Met een busje, een primitieve vorm van openbaar vervoer, vertrekt hij in het holst van de nacht met zijn hele gezin naar Tarin Kowt, de provinciehoofdstad van Uruzgan, waar familie woont. Daar hoopt hij bij vroegere vrienden de ID-bewijzen te kunnen regelen. Maar de taliban daar zijn naar hem op zoek en kennen zijn gezicht. Twee weken lang blijft het stil. In Uruzgan is nauwelijks internet.
"Ik krijg steeds de vraag van Mohammed of het veilig is informatie te delen en of ik de mensen ken die hem berichten sturen. "
Half november is de familie terug in Kabul. Mohammed vertelt over Uruzgan: "Mensen die voor hulporganisaties hebben gewerkt, worden daar gearresteerd. Het is een drama. Ook daar hebben de mensen geen geld, want er is geen werk. De taliban hebben een hoop instellingen en scholen gesloten. Voedsel is duur. De mensen hebben honger."
Armen en benen afgehakt
In Kabul is het niet beter. Hij vertelt over een incident vlak bij zijn huis. "Een bewaker van een school daar is doodgeschoten. De taliban hakten zijn armen en benen af. Mijn kinderen hebben het gehoord en durven daardoor niet meer naar school."
Dan gloort er hoop. Met de ID-bewijzen die hij in Uruzgan regelde, weet Mohammed via-via paspoorten te regelen. Daarmee ontstaat de mogelijkheid uit te reizen naar Pakistan. Op de achtergrond, in Den Haag, is veel diplomatiek overleg op allerlei niveaus. We hopen dat er iets gebeurt, maar de situatie blijft dramatisch.
Vrijdag 28 januari: hij is er!
De laatste nacht in Afghanistan, de nacht van donderdag op vrijdag, verblijft Mohammed met zijn vrouw en kinderen in een gammel kot vlak bij de grens. Het is niet gelukt de grens over te komen. Er zijn te veel mensen en de rij is te lang.
Vrijdagmorgen probeert hij het weer. Om tien over zeven krijg ik een bericht. "We zijn bij de Pakistaanse politie." Ik vraag: "Ben je binnen? Ben je in Pakistan? Alles oké en safe?" Een uur later volgt er een appje "Yeah." De familie is binnen. Ik spreek hem kort en daarna valt de verbinding weg. Zijn Afghaanse simkaart werkt niet in buurland Pakistan. Hij is er! Afghanistan zit in mijn hart, maar ik ben blij dat hij er weg is.
