Met de gascrisis stelt Poetin Europa's eenheid op de proef

Zolang Europa sancties blijft opleggen aan Rusland, blijft de belangrijkste Russische gaskraan, Nord Stream, dicht. Dat zei Poetins woordvoerder Dimitri Peskov dit weekend. Na dit nieuws schoot de gasprijs met 30 procent omhoog. 

Europa is namelijk afhankelijk van Russisch gas. En hoe minder Rusland levert, hoe duurder het wordt. Europese burgers gaan de hoge gasprijzen steeds meer voelen, vooral nu de zomer voorbij is.

Creëert Poetin doelbewust een gascrisis?

Er lopen meerdere gaspijpleidingen van Rusland naar Europa. De belangrijkste daarvan is Nord Stream, die door de Oostzee direct van Rusland naar Duitsland vloeit. Nord Stream is nu voor onbepaalde tijd gesloten. Rusland zegt dat het vanwege westerse sancties niet de juiste onderdelen heeft om onderhoud te plegen. Via andere pijpleidingen stroomt er nog wel gas van Rusland naar Europa.

Rusland sloot Nord Stream de afgelopen maanden al vaker. Deels voor gepland onderhoud, maar volgens de Duitse toezichthouder ging de pijpleiding ook vaker dicht dan nodig. Europese leiders zagen dit als politiek drukmiddel. Daarnaast besloot het Russische staatsbedrijf Gazprom in juni om de levering van gas terug te schroeven tot 20 procent van de volle capaciteit.

Door de toevoer van gas te beperken, zorgt Rusland voor schaarste. Daardoor stijgt de prijs, en dat voelen zowel burgers als bedrijven in hun portemonnee.

Veel experts zijn het erover eens dat Poetin gas als wapen gebruikt. Door schaarste te creëren en Europese burgers te raken, probeert Poetin Europa te beïnvloeden.

Wat wil Poetin met de crisis bereiken?

Door de hoge energieprijzen neemt de onvrede in Europa toe. Er wordt steeds vaker gedemonstreerd, vooral door boze burgers die hun rekeningen niet kunnen betalen.

Bij een demonstratie in Praag waren afgelopen weekend vooral aanhangers van extreemrechtse- en -linkse partijen die al langer pleiten voor nauwere banden met Rusland.

Als de demonstraties toenemen en de prijzen blijven stijgen, komt er ook steeds meer druk op politici. Omdat westerse sancties volgens Rusland het grootste obstakel zijn voor Nord Stream, ligt het voor de hand dat demonstranten pleiten om de sancties te verlichten. Dat zou aan Oekraïne een signaal afgeven dat goedkoop gas belangrijker is dan steun voor het Oekraïense verzet.

Moet Europa de hoge gasprijzen blijven betalen als het achter Oekraïne blijft staan?

Als Europa een alternatief voor Russisch gas vindt, kunnen de prijzen mogelijk omlaag. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Gas wordt namelijk vooral door pijpleidingen vervoerd, en om van leverancier te veranderen, moet er vaak ook een nieuwe pijpleiding komen. 

Door meer te investeren in andere vormen van energie en bijvoorbeeld meer vloeibaar gas (LNG) te importeren, kan Europa op termijn minder afhankelijk worden van Russisch gas. Maar om de komende maanden volledig over te stappen op andere energiebronnen, lijkt nog niet haalbaar.

In Nederland is ongeveer 15 procent van het gas afkomstig uit Rusland, maar in sommige andere landen is dat percentage veel hoger. In Duitsland komt ongeveer de helft van het gas uit Rusland. Hoe afhankelijker een land van Russisch gas is, hoe moeilijker het is om ervan af te stappen.

De verlichting van sancties is binnen de EU op dit moment onbespreekbaar. Maar door de hoge gasprijzen moeten regeringsleiders wel actie ondernemen. De Duitse regering kondigde bijvoorbeeld al een steunpakket van 65 miljard euro aan om de klap van hoge energierekeningen te verlichten.

Hoe reageert de EU?

Europese landen proberen al maandenlang om de energiecrisis te verlichten. De belangrijkste stap tot nu toe is het bijvullen van de Europese gasreserves. EU-landen proberen hun gasreserves zo snel mogelijk voor 80 procent te vullen. Nederland zit nu op 78 procent, waarmee het een buffer heeft voor de winter.

Later deze week komen de energieministers van de EU bij elkaar voor een extra crisisoverleg. Politiek verslaggever Fons Lambie ziet dat de EU nu snel ingrijpende beslissingen wil nemen. "Vanuit verschillende EU-landen klinkt de roep om meer actie, ook Europese actie. De Europese Commssie oppert een prijsplafond, een maximale prijs voor Russische gas." 

Een prijsplafond zou de prijs van gas wel beperken, maar zorgt niet dat er meer Russisch gas naar Europa vloeit. "Nederland was vooralsnog huiverig voor een prijsplafond, uit vrees dat Rusland helemaal de kraan dichtdraait," zegt Lambie.

Er is veel aan gelegen om tot een gezamenlijk plan te komen. Als het EU-landen lukt om de onvrede over energieprijzen te beperken terwijl het de sancties op Rusland in stand houdt, zou de hoge druk van de gascrisis beperkt kunnen worden.