Uitslag 'nepreferenda' Oekraïne heeft flinke gevolgen: dit kan Poetin nu doen
Het Russische staatspersbureau TASS heeft de uitslagen gedeeld van de 'referenda' die zijn gehouden in de door Rusland bezette gebieden in Oekraïne. Een overweldigende meerderheid zou hebben gestemd vòòr annexatie door Rusland. Wat gebeurt er nu met de bezette gebieden en haar inwoners? Vijf vragen en antwoorden.
1. Om welke gebieden gaat het?
Rusland claimt zeggenschap over vier Oekraïense provincies: Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson. Dit zijn regio's in het zuidoosten van Oekraïne die Rusland over land toegang tot het bezette schiereiland de Krim bieden. Samen vormen deze regio's zo'n vijftien procent van Oekraïne, een gebied zo groot als Portugal.
In de zogeheten Donbasregio, de provincies Loehansk en Donetsk, woedt al een strijd die verder teruggaat dan de huidige oorlog. Pro-Russische seperatisten riepen daar al in 2014, toen Rusland ook de Krim bezette, de 'onafhankelijke Volksrepublieken Loehansk en Donetsk' uit. Poetin zou zijn oorlog in Oekraïne begonnen zijn om deze regio's te 'bevrijden'.
Opmerkelijk is wel dat de Russen nog niet de volledige regio's in handen hebben. Zo zijn flinke delen van Zaporizja en Donetsk nog onder Oekraïense controle. Desondanks lijkt Rusland na de georkestreerde referenda wel de gehele regio's te claimen.
2. Wie wonen er (nog) in deze gebieden?
Het is lastig een goed beeld te schetsen over de huidige bevolking in de door Rusland bezette gebieden. Miljoenen mensen zijn deze regio's ontvlucht. In de Donbas is dat al sinds 2014 gaande, toen de strijd daar losbarstte. In de andere provincies gebeurt dat sinds de start van de oorlog.
In het gebied wonen zowel etnische Russen als etnische Oekraïeners. Maar volgens correspondent Olaf Koens doet het er niet toe of de etniciteit van de bevolking voornamelijk Russisch of Oekraïens is.
Het feit dat veel mensen de regio zijn ontvlucht, hoeft niet automatisch te betekenen dat er een pro-Russische meerderheid is overgebleven. Lang niet iedereen wil of kan vluchten. "We zullen er nooit achter komen wat de echte stemverhoudingen zijn", zegt Koens. "De mensen daar weten net zo goed als wij dat de referenda één groot theaterstuk zijn."
3. Waarom wordt er gesproken van nepreferenda?
"Omdat werkelijk alles aan deze referenda nep is", zegt Koens. Volgens hem zijn de stemkantoren, de stembussen, de kiescommissie en het tellen van de stemmen alleen maar opgetuigd om de schijn van democratie op te houden.
"Het is het woord referendum niet waardig. Het is allemaal doorgestoken kaart. Het maakt ook niet uit of er één miljoen of twintig miljoen mensen stemmen: de uitslag staat vast."
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
In 2014 werd er een soortgelijk referendum gehouden, over de annexatie van de Krim. Ook toen beweerde Rusland dat zo'n 97 procent van de stemmen vòòr annexatie was.
Ditmaal hoefde niet eens iedereen naar de stembus, vertelt Koens: "De kiescommissie is ook gewoon onder begeleiding van militairen langs deuren gegaan om mensen om hun stem te vragen. Zo van: 'Wat wordt het? Voor of tegen? Mooi, op naar de volgende.'"
Volgens persbureau TASS sprak meer dan 98 procent van de stemmers in Loehansk zich uit voor annexatie, in Zaporizja was dit volgens de Russen ruim 93 procent en in Cherson 87 procent. In de regio Donetsk stemde ruim 99 procent voor annexatie, beweert Rusland.
4. Waarom is dit zo belangrijk voor Poetin?
President Poetin wilde juist deze regio's annexeren, omdat alleen deze Oekraïense provincies momenteel door de Russen worden bezet. Zijn strategie lijkt daarbij gericht te zijn op consolidatie: de afgelopen maanden wist Oekraïne terrein terug te veroveren op Rusland, en dit is een manier voor Poetin om in ieder geval deze provincies veilig te stellen.
De referenda zijn volgens Koens georganiseerd om de annexatie een zweem van democratie te geven: "Poetin kan dan in eigen land verkopen dat hij het die Oekraïners netjes heeft gevraagd en kijk nou: ze willen massaal bij Rusland!"
Dat Rusland niet eens de volledige provincies in handen heeft, kan Poetin in zijn voordeel gebruiken. "Hij kan dan Oekraïne een ultimatum stellen: jullie moeten met je troepen van mijn grondgebied af", legt Koens uit. "Het is natuurlijk niet zijn grondgebied, maar in Rusland zullen ze dat wel zo zien. Zo kan Poetin in eigen land zijn acties in Oekraïne legitimeren."
Volgens Ruslands militaire handboek kunnen bijvoorbeeld kernwapens of andere chemische wapens ingezet worden als Rusland in oorlog is of Russisch grondgebied wordt aangevallen. "Als Oekraïne dan probeert die regio's terug te veroveren, zegt Poetin: mijn grondgebied wordt aangevallen. En dan kan hij weer met kernwapens gaan dreigen."
De Oekraïense president Zelenski heeft gisteravond in zijn videoboodschap nog wel gezegd dat hij de mensen die in de vier regio's wonen zal verdedigen. "Deze schijnvertoning in de bezette gebieden kan niet eens een imitatie van een referendum genoemd worden", zei hij.
5. Wat zijn de consequenties voor Oekraïners die hier wonen?
Koens verwacht dat Oekraïense identiteitspapieren ongeldig zullen worden verklaard. "Naar alle waarschijnlijkheid zal iedereen een Russisch paspoort aangeboden krijgen. Een aanbod dat je niet kunt weigeren."
Dat Russisch staatsburgerschap kan dan op zijn beurt ook weer grote gevolgen met zich meebrengen voor Oekraïense mannen. "Ze kunnen worden gemobiliseerd", zegt Koens. Een scenario dat volgens hem zeer reëel is. "Je zag het ook al in de volksrepublieken Loehansk en Donetsk. Daar moesten mensen namens de separatisten tegen Oekraïne vechten."
Koens verwacht dat dit op zeer korte termijn al kan gaan gebeuren. "Oekraïense burgers worden dan gedwongen om tegen hun eigen vaderland te vechten. Het is cynischer dan cynisch."