Van schoenenpoetser tot Amazone-beschermer: dit is president Lula

Brazilië maakt een ruk naar links, nu het gezicht van de Arbeiderspartij (PT) de verkiezingen heeft gewonnen. Maar het was nipt. Niet eerder lagen de stemverhoudingen zo dicht bij elkaar. Lula haalde 50,9 procent van de stemmen, de rechtse Bolsonaro 49,1.

"Maar ik ben er voor iedereen", liet Lula meteen weten. Het zal een uitdaging worden het verdeelde land bij elkaar te houden.

Doorzettingsvermogen

Lula behoorde tot de armste van de armste bij zijn geboorte als zevende kind van een gezin waar moeder alles moest oplossen. Leren lezen en schrijven kon hij pas op zijn tiende. In de grote stad, São Paulo, verdiende hij als schoenenpoetser het eten bij elkaar.

"Het is iemand waar je weinig van zou verwachten, hij stond onderaan de ladder van de maatschappij", zegt Mariana Francozo. Ze is antropoloog, groeide op in Brazilië en werkt nu als onderzoeker bij Universiteit Leiden. "Maar zijn persoonlijkheid, enorme doorzettingsvermogen en survivalinstinct hebben hem gebracht tot waar hij nu is."

Van schoenenpoetser tot president

Als tiener ging hij aan de slag als metaalbewerker, werd later vakbondsman, leidde stakingen en riep tijdens de militaire dictatuur (1964 tot 1985) op voor democratische hervormingen.

In 1981 kwam Lula al eens naar Nederland. Hij sprak daar onder meer met Wim Kok, die toen bestuurder was bij de FNV. Lula wilde internationale steun krijgen voor zijn beweging. "Die periode is een belangrijk moment in zijn leven", zegt Francozo. "Zo werd hij ook buiten Brazilië als een leider gezien."

In 1989 deed Lula al een poging om president te worden. Dat lukte toen niet, later wel. Hij leidde Brazilië al eens tussen 2003 en 2010 en was toen enorm populair. Het was een periode waar het economisch voor de wind ging in het land. Hij voerde een sociaal beleid. Zo haalde hij met zijn programma 'Fome Zero' (geen honger) 30 miljoen Brazilianen uit de armoede.

Tegelijkertijd konden kleine ondernemers een lening aangaan om zo een bedrijfje te beginnen. Het gaf de economie een impuls, zegt Francoze. "Na een paar jaar konden ook arme mensen een koelkast of een kleine auto kopen, of een keer op vakantie gaan."

Je plek kennen

Het bestrijden van ongelijkheid zorgde ook voor enorme spanning, legt Francoze uit. Ze haalt een Braziliaans gezegde aan: "Iedereen is gelijk, maar iedereen kent zijn plek." Daar was nu verandering in gekomen.

De elite en middenklasse kwamen nu in contact met armere Brazilianen. "Dat waren ze niet gewend", zegt Francoze die het als één van de redenen ziet dat Bolsonaro president werd. "Hij gelooft in oude waarden."

In de cel

Lula heeft ruim anderhalf jaar vastgezeten nadat hij in verband werd gebracht met een groot corruptieschandaal en witwaspraktijken. In 'Operatie Autowasstraat' werden tientallen hooggeplaatste politici en zakenmensen veroordeeld.

Lula zou ongeoorloofd vastgoed en andere giften hebben aangenomen en werd in 2017 veroordeeld tot twaalf jaar gevangenschap. Daardoor kon hij niet meedoen aan de verkiezingen van 2018. Bolsonaro ging er in dat jaar met de winst vandoor. In maart van dit jaar heeft het Hooggerechtshof zijn veroordeling teruggedraaid, omdat de rechter van de operatie, Sergio Moro, bevooroordeeld zou zijn geweest. Moro werd later minister van Justitie onder Bolsonaro.

Ontbossing regenwoud

Het terugdringen van de armoede zal de hoogste prioriteit hebben van Lula. Ook maakt hij zich zorgen om het klimaat. "Brazilië is klaar om zijn leidende rol in de strijd tegen de klimaatcrisis te hervatten", zei hij na zijn overwinning. "Brazilië zal vechten voor een levende Amazone. Een staande boom is meer waard dan duizenden boomstammen."

Lula wil de bewaking opvoeren om illegale ontbossing tegen te gaan, en er is reden om aan te nemen dat het niet bij een verkiezingsbelofte blijft.

Tijdens zijn eerdere presidentschap werd een satellietsysteem ingesteld dat in de gaten hield of er illegaal gekapt werd. Als er ergens ontbossing werd waargenomen, kon er snel ingegrepen worden. Dat systeem is door Bolsonora ontmanteld, maar dat wil Lula weer invoeren, zegt Francoze. "Ook wil hij de inheemse bevolking daar beschermen." 

Ontbossing van het Amazone-regenwoud kent een lange geschiedenis. Dus volledig terugdringen lijkt niet realistisch. Francoze, die afgelopen zondag op Lula heeft gestemd, zegt dat hij niet alle problemen kan oplossen in de komende vier jaar. "Hij is de aanjager, maar we moeten het met z'n allen doen."