Tunesië kan aangespoelde lichamen van omgekomen migranten niet meer aan

Op 8 april verdronken 25 mensen voor de kust van Tunesië; een week later 27 mensen; op 24 april nog eens 70 mensen. Het zijn geen alleenstaande voorbeelden en dat is dan alleen nog van de afgelopen maand. Iedere dag proberen vluchtelingen de oversteek te maken over de Middellandse Zee. Vooral vanuit de Noord-Afrikaanse landen Libië en Tunesië stappen mensen op bootjes. Maar honderden komen om in de poging.

Overvolle mortuaria

De begraafplaatsen en mortuaria in de Tunesische kustregio Sfax raken overvol. Zo heeft het ziekenhuis in die regio plek voor zo'n veertig lichamen in het mortuarium, maar iedere dag opnieuw spoelen tientallen mensen aan. Dit jaar zijn dat er alleen al rond Sfax meer dan 300, volgens Tunesische cijfers. De begraafplaats in Sfax is daarom genoodzaakt uit te breiden, speciaal voor de schipbreukelingen worden extra graven gemaakt.

"In het zuiden van Tunesië is een begraafplaats gemaakt speciaal voor omgekomen migranten, zelfs die is al bijna vol", zegt antropoloog Amade M'charek van de Universiteit van Amsterdam. "En het grootste deel van de mensen ligt dan nog op de bodem van de zee." M'charek doet onderzoek naar de identiteiten van omgekomen vluchtelingen aan de kust van Tunesië. "Vaak worden mensen alleen geïdentificeerd op uiterlijke kenmerken, wat ze aanhebben bijvoorbeeld. Dat is alleen mogelijk als die mensen als vermist zijn opgegeven."

'Hele families komen om'

Het is niet meer zo dat alleen mannen de oversteek maken, zegt M'charek. "Dat stadium zijn we voorbij. Hele families, vrouwen, kinderen, grootouders, stappen op boten. Als zij omkomen is in Tunesië niet veel politieke animo om onderzoek te doen. Met het warme weer willen lokale autoriteiten mensen zo snel mogelijk begraven. En mortuaria van plaatselijke ziekenhuizen zijn niet ingericht lichamen lang te bewaren, dat is ook begrijpelijk."

Helaas is het geen uitzondering als een boot de oversteek niet haalt. En als het mis gaat, gaat het goed mis. Tientallen tot honderden mensen zitten samengeperst op ongeschikte oude, afgekeurde vissersbootjes of rubberboten. "Alle boten zitten altijd gigantisch vol en zo goed als nooit dragen mensen aan boord een reddingsvest", zegt Caroline Willemen, die voor Artsen zonder Grenzen verantwoordelijk is voor de reddingsacties in de Middellandse Zee. De organisatie redt soms honderden mensen per dag.

Brandwonden en stikgevaar

Naast het ijskoude water en het verdrinkingsgevaar zijn er nog meer risico's aan boord, zegt Willemen. "Als benzine mengt met het zoute zeewater, ontstaat er een reactie die hevige brandwonden kan veroorzaken. Daarnaast treffen we vaak mensen aan die al dagen geen water of eten meer hebben gehad." Ook kunnen mensen stikken door de uitlaatgassen als ze onder het dek van de boot zitten, vertelt Willemen. "Ik trof eens tientallen mensen aan die onder het dek al waren overleden toen wij te redding kwamen."

Maar de kans dat boten worden gespot door hulpdiensten is klein, legt Willemen. Dit jaar zijn al 41.000 mensen via de Middellandse Zee aangekomen in Italië, vier keer meer dan vorig jaar. Ze varen vaak naar het Italiaanse Lampedusa, een eiland relatief dicht bij Afrika. Nog eens duizenden mensen hebben Europa nooit gehaald: zij zijn onderschept door de kustwacht van het land waar ze vertrokken, of zijn omgekomen.

Klopjacht op migranten in Tunesië

Volgens de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties neemt dit jaar het grootste deel de boot vanuit Tunesië. Dat komt door verschillende factoren, zegt RTL Midden-Oostencorrespondent Olaf Koens. "We zien eigenlijk twee groepen migranten", legt Koens uit. "Het gaat om Tunesiërs die de werkloosheid in het land proberen te ontsnappen en migranten uit andere delen van Afrika, die Tunesië als springplank gebruiken richting Europa."

De afgelopen maanden neemt de spanning toe in Tunesië. "Aan de ene kant zien we dat de regering van president Kais Saied de druk opvoert. Hij liet afgelopen maand verschillende oppositieleiders arresteren. Tegelijkertijd gooit hij olie op het vuur door Afrikaanse migranten de schuld te geven van de problemen in het land." Voor zwarte immigranten die in Tunesië wonen is het leven sinds dit jaar daarom gevaarlijker geworden. In februari sprak de president in een toespraak een complottheorie uit dat zwarte Afrikanen het land zouden willen overnemen. Kort na de toespraak werden zwarte migranten uit hun huizen gezet en werden hele buurten met geweld overvallen.

Geen oplossing in zicht

"Het is niet de eerste keer dat migratiecrisis in Tunesië tot een dieptepunt komt", zegt correspondent Koens. "De afgelopen jaren hebben we vaker gezien dat de migratie vanuit Tunesië toeneemt. Het is een corrupt, crimineel systeem met mensensmokkelaars waar de plaatselijke autoriteiten een dubieuze rol spelen." Een oplossing in Tunesië ziet hij niet snel gebeuren. "Eerder het tegenovergestelde. President Saied kan met de migratiestroom de Europese Unie onder druk zetten en zal het gebruiken om zijn machtsovername in het land te legitimeren.'

Internationale hulpverleners beweren dat het aantal vluchtelingen toenam nadat de Tunesische president de klopjacht opende. Veel van hen besloten het land zo snel mogelijk te verlaten. En velen die in boten stapten worden nog altijd vermist.